ΚΕΝΤΡΟ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ-ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΤΡΙΓΛΙΑΣ ΒΙΘΥΝΙΑΣ-ΜΕΡΟΣ Β'

[Μάκης Αποστολάτος]

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Παρουσιάζεται το Β' Μέρος της Προφορικής Παράδοσης, από τους 4 πληροφορητές, για την Τρίγλια.
Υπενθυμίζω ότι, σ΄αυτό το κείμενο έχω μεραφέρει πιστά όλα τα δελτία, που αφορούν στην Τρίγλια, δηλαδή αφενός τα δακτυλογραφημένα από το ΚΜΣ που αποτελούν τον οδηγό που έδινε το ΚΜΣ στους συνεργάτες του για να ακολουθούν την ίδια διαδικασία με τους πληροφορητές για όλους τους οικισμούς της Μ. Ασίας, αφετέρου τα χειρόγραφα δελτία που συνέταξαν οι συνεργάτες μετά τις συνεντεύξεις τους με τους πληροφορητές.

Στους επόμενους οικισμούς,που θα ακολουθήσουν, δεν περιέλαβα τα δελτία-οδηγίες του ΚΜΣ.

ΚΜΣ-ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΤΡΙΓΛΙΑΣ-ΜΕΡΟΣ Β'

Κεφ. Η' (Μαχαλάδες, Νερά, Σπίτια, Εκκλησίες κλπ)
Εσωτερική μορφή του χωριού
1.   Το πράσινο του χωριού               
2.   Μαχαλάδες, Δρόμοι, Πλατείες, Χοροστάσια, Αλώνια      4 ½ 
3.   Νερά: Ρέμα, Βρύσες, Πηγάδια, Στέρνες            2 ½
4.   Σπίτια                        1 ½
5.   Εκκλησίες, Παρεκκλήσια, Ξωκλήσια, Μοναστήρια, Αγιάσματα   25
6.   Νεκροταφεία                     3
7.   Σχολεία, Δάσκαλοι και Δασκάλισσες               4
8.   Άλλα χτίσματα: Τζαμιά, Χάνια, Μαγαζιά, Καφενεία, Λουτρά      1

1. ΤΟ ΠΡΑΣΙΝΟ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ (σελ. 116)
Απόστολος Κοκκαλάς (Ν. Τρίγλια)
Βασίλειος Κολλυβίδης-Χρυσόστομος Καπάντριας (Ραφήνα)

Στο χωριό μέσα πράσινο δεν είχαμε, τα σπίτια ήταν πυκνά-πυκνά. Μόνο στην πλατεία της Μητρόπολης είχε έναν πλάτανο και στις άλλες πλατείες από λίγα κυπαρίσσια και που και που  καμιά μουριά. Δεν υπήρχε χώρος νάχουν περιβολάκια τα σπίτια.

2. ΜΑΧΑΛΑΔΕΣ (σελ. 117-118)
Νικόλαος Καμίνης, Απόστολος Κοκκαλάς (Ν. Τρίγλια)

Επειδή το χωριό ήταν σε πλαγιά και το πάνω μέρος έρχονταν ύψωμα και λίγο απότομα, λεγόταν Επάνω μαχαλάς, και το κάτω μέρος, που ήταν πιο ήπιο, Κάτω μαχαλάς. Τον Κάτω μαχαλά τον έκοβε ο ντερές στη μέση. Ο Επάνω μαχαλάς δεν ήταν δρόμος του ντερέ.

Καθένας από τους μαχαλάδες τούτους χωρίζονταν σε τρεις ενορίες, κάθε ενορία με την εκκλησία της.

Στον Επάνω μαχαλά έπεφταν οι ενορίες ή συνοικίες του Επάνω Άι Γεώργη που λεγόταν και Καλdερίμ μαχλεσί, της Παντοβασίλισσας ή Κεμέρ (τοξοκαμάρα) μαχλεσί, και του Άϊ Δημήτρη ή Τσαρdάκ (πρόχειρο υπόστεγο) μαχλεσί.

Στον Κάτω μαχαλά ήταν η Παναγία ή Μεϊdάν (Meydan= πλατεία) μαχλεσί, ο Άϊ Γιάννης ή Μουζεβίρ (Muzevir= ψεύτης) μαχλεσί  και ο Κάτω Άϊ Γιώργης ή Σελβέ (Selvi= κυπαρίσσι) μαχλεσί.

Ο Τουρκομαχαλάς ήταν χώρια, οι Τούρκοι κάθονταν γύρω στο τζαμί. Δεν είχε ξέχωρο όνομα η συνοικία τους, Τουρκομαχαλά το λέγαμε. Τα μισά σπίτια πέφταν στον Επάνω μαχαλά και τα μισά στον Κάτω.

2Α ΔΡΟΜΟΙ (σελ. 119)
Νικόλαος Καμίνης (Ν. Τρίγλια)

Οι δρόμοι του χωριού ήταν καλdερίμια (πλακοστρωμένοι), κι όπως είχαν κλίση, το νερό της βροχής έφευγε κατευθείαν.

Τη νύχτα, είχε φανάρια σε κάθε γωνιά και φωτίζονταν, περνούσε ο πασβάντης (νυχτοφύλακας) και τ' άναβε. Αυτός χτυπούσε και το μπαστούνι του στις πλάκες και έδινε την ώρα. Για τις ολόκληρες ώρες κτυπούσε από μία, για τις μισές έσερνε το μπαστούνι χάμω. Από τρεις η ώρα, αλά Τούρκα (περίπου 9 μμ), άρχιζε και χτυπούσε ως το πρωί.

2Β ΠΛΑΤΕΙΕΣ (σελ. 120-121)
Απόστολος Κοκκαλάς (Ν. Τρίγλια)

Βασίλειος Κολλυβίδης-Χρυσόστομος Καπάντριας (Ραφήνα)
Το κέντρο του χωριού ήταν η πλατεία της Μητροπόλεως, το Μεϊdάνι (πλατεία) που λέγαμε, δίπλα στο ρέμα. Εκεί ήταν πατωμένο το ρέμα, φάρδαινε κι ο δρόμος και γινόταν σαν πλατεία. Είχε κι ένα μεγάλο πλάτανο εκεί.

Τα καφενεία, τα μαγαζιά ήταν σ' αυτή την πλατεία, εδώ γινόταν η αγορά, από εδώ κι από κει του ποταμού ήταν τα μπακάλικα, έρχονταν κι οι Τούρκοι, φέρναν τα προϊόντα τους και τ' απλώναν εκεί μπροστά.

Ήταν κι άλλη πλατεία, Μεϊdάνι τη λέγαμε κι αυτή, 10 σπίτια απόσταση από την άλλη. Παλιό Τούρκικο νεκροταφείο ήταν αυτό κι ο δρόμος του Μιχαλιτσιού το έκοψε στη μέση, έγινε πλατεία. Είχε και κυπαρίσσια εκεί, πήγαιναν τα παιδιά και παίζαν.

Μετά από τούτο το Μεϊdάνι  ο δρόμος περνούσε μια ξύλινη γέφυρα και μετά φάρδαινε πάλι λίγο, γινόταν μια ανοιχτοσιά, το Σεργί (Sergi= υπαίθρια έκθεση εμπορεύματος) που λέγαμε. Είχε κι εκεί πεντέξη κυπαρίσσια και πεντέξη τούρκικα μνήματα.

Χοροί δε γίνονταν στις πλατείες του χωριού. Εμείς χορεύαμε έξω, στα πανηγύρια που πηγαίναμε.

3. ΝΕΡΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ (σελ. 122-124)
Απόστολος Κοκκαλάς (Ν. Τρίγλια)
Βασίλειος Κολλυβίδης-Χρυσόστομος Καπάντριας (Ραφήνα)

Το χωριό μας είχε πολλά νερά, και τότε που ήρθε ο ελληνικός στρατός στα μέρη μας, με το ιππικό, προτίμησαν να 'ρθούν σε μας, αντί να πάνε στα Μουδανιά, γι' αυτό το λόγο.

Στο μαχαλά του Άϊ Γιάννη ήταν ο Τσαούς τσεσμές, κοντά στις πόρτες του ντερέ, 50-60 βήματα παραπέρα. Αυτή η βρύση είχε τρεις κάνουλες, νύχτα-μέρα έτρεχε μέσα σε δυό γούρνες μαρμάρινες, η μια μακρυά κι η άλλη στρογγυλή, πολύ αρχαία, από τη μια έτρεχε στην άλλη.

Στον ίδιο μαχαλά, λίγο παρακάτω, ήταν μια άλλη βρύση, του Δούλου το πετόνι που λέγαμε. Πετόνι στη γλώσσα μας θα πει βρύση. Φτωχική βρύση ήταν και είχαν να λένε ότι την έκτισε ο δούλος του Τσαούση. Θα ήταν κανένας Τούρκος αυτός ο Τσαούσης που έκτισε τη μεγάλη βρύση, που έμεινε με τ' όνομά του.

Ο Άϊ Γιώργης ο Κυπαρισσιώτης είχε μπροστά στην εκκλησία μια βρύση.

Στης Παναγίας το μαχαλά ήταν του Μπούφου το πετόνι και μια άλλη με μεγάλο τεπόζιτο, το Χαζενέ (Hazne= τεπόζιτο), που λέγαμε.

Η συνοικία του Άϊ Γιώργη, του Κάτω, είχε δύο βρύσες. Κι έξω από την Παντοβασίλισσα είχε βρύση.

Ο μαχαλάς του Άϊ Δημήτρη είχε βρύση έξω από το σχολειό, τα παλιά τα χρόνια ήταν εκεί το Νηπιαγωγείο.

4. ΣΠΙΤΙΑ (σελ. 125-126)
Νικόλαος Καμίνης (Ν. Τρίγλια)
Βασίλειος Κολλυβίδης-Χρυσόστομος Καπάντριας (Ραφήνα)

Τα σπίτια ήταν πυκνά-πυκνά, απανωτά, άμα ήθελαν καμιά φορά να δανειστούν κανένα ψωμί οι γειτόνισσες  το παίρναν από το παράθυρο, χέρι με χέρι.

Τα περισσότερα ήταν ξύλινα, είχε και πέτρινα, τα νεώτερα γίνονταν πέτρινα. Μέσα στο σπίτι ήταν κι ο γάιδαρος, κι η κοπριά, και τα προϊόντα κι οι άνθρωποι.

Είχαμε και δίπατα, τα περισσότερα, και τρίπατα. Κάτω ήταν τα ζώα, τα προϊόντα, κανείς δεν κοιμόταν, ήταν η αποθήκη κάτω.

Το δεύτερο πάτωμα, το σερβανί που λέγαμε, είχε τα δωμάτια του ύπνου, ιδίως για το χειμώνα, γιατί το καλοκαίρι βάζαμε τα κουκούλια στο σερβανί, θέλουν αέρα αυτά, χαμηλά δεν γίνονται. Και μας έβγαζε έξω το κουκούλι, άλλος κοιμόταν κάτω απ' τη σκάλα, άλλος πίσω από την πόρτα. Καλοκαίρι βλέπεις.

Στο σερβανί στεγνώναμε και τους καρπούς, ήταν αερικό.

Τα τρίπατα είχαν το σερβανί στον 3ο όροφο, όσο πιο ψηλά τόσο πιο καλά για το κουκούλι.

5 ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ

ΑΪ ΓΙΑΝΝΗΣ (σελ. 127)

Νικόλαος Καμίνης (Ν. Τρίγλια)-Βασίλειος Κολλυβίδης (Ραφήνα)

Ο Άϊ Γιάννης ήταν στον Κάτω μαχαλά, πέτρινη μεγάλη εκκλησία, λίγο μεγαλύτερη από της Παναγίας δηλαδή τη Μητρόπολη.

Δεν είχε κουμπέ (τρούλο), κανονική στέγη, δίρριχτη, είχε όμως μεγάλο ωραίο καμπαναριό.

Κι αυτήν οι πατεράδες μας τη κτίσαν, δεν ήταν παλιά.

ΕΠΑΝΩ ΑΪ ΓΙΩΡΓΗΣ ή ΑΪ ΓΙΩΡΓΗΣ ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΩΤΗΣ (σελ. 128-129)

Νικόλαος Καμίνης-Απόστολος Κοκκαλάς (Ν. Τρίγλια)
Βασίλειος Κολλυβίδης-Χρυσόστομος Καπάντριας (Ραφήνα)

Αυτή η εκκλησία λεγόταν Επάνω Άϊ Γιώργης, επειδή ήταν στον Επάνω μαχαλά, για να ξεχωρίζει από Κάτω Άϊ Γιώργη, πού ήταν στον Κάτω μαχαλά. Πριν ήταν αυτού παλιά εκκλησία, ποιος ξέρει ποιας εποχής και κάηκε. Άλλοι λένε εμείς την γκρεμίσαμε, δηλαδή οι πατεράδες μας, γιατί ήταν μικρή και χαμηλή.

Την ξανακάνανε καινούργια, πέτρινη, ωραία εκκλησία. Σ' αυτήν κάνανε και κουμπέ (τρούλο). Θα έπαιρνε ίσαμε 400 ανθρώπους.

Είχαν σκοπό να κάνουν και καμπαναριό, και μάλιστα δυό, γιατί ξεκινούσαν δύο σκάλες μέσα από το Ιερό, μια από δω και μία από κει, αλλά έμειναν μισές.

Τώρα γιατί λεγόταν και Κυπαρισσιώτης αυτός ο Άϊ Γιώργης, ποιος ξέρει! Έτσι το παραδοθήκαμε εμείς.

ΚΑΤΩ ΑΪ ΓΙΩΡΓΗΣ (σελ. 130)

Νικόλαος Καμίνης (Ν. Τρίγλια)
Βασίλειος Κολλυβίδης-Χρυσόστομος Καπάντριας (Ραφήνα)

Την εκκλησία αυτή τη λέγαμε ο Κάτω Άϊ Γιώργης για να την ξεχωρίζουμε από τον Απάνω Άϊ Γιώργη που ήταν στον Επάνω μαχαλά, ενώ αυτή ήταν στον Κάτω.

Ήταν πέτρινη, μεγάλη εκκλησία, μεγαλύτερη από τον Απάνω Άϊ Γιώργη, δυό φορές το χρόνο γινόταν μονεκκλησιά εκεί χωρούσε όλο το εκκλησίασμα.

Εμείς χτισμένη τη φτάσαμε αυτή την εκκλησία, ίσως να χτίστηκε στον καιρό των παππούδων μας.

Καμπαναριό δεν είχε, γιατί ήταν κοντά στο Διοικητήριο, δεν άφηναν οι Τούρκοι, τους ενοχλούσε η καμπάνα. Είχε μόνο σήμαντρο κι αυτό χτυπούσαν.

ΑΪ ΔΗΜΗΤΡΗΣ (σελ. 131)
Νικόλαος Καμίνης (Ν. Τρίγλια)
Βασίλειος Κολλυβίδης-Χρυσόστομος Καπάντριας (Ραφήνα)

Ο ΆΪ Δημήτρης ήταν μια μικρή εκκλησία στο Τσαρδάκ μαχλεσί, κτισμένη πάνω σε τέσσερις στύλους, από κάτω περνούσε δρόμος. Σα γέφυρα ήταν κι από πάνω, στο πάτωμα, ήταν η εκκλησία. Είχε σκάλα ξύλινη κι ανέβαινες επάνω. Δε φαινόταν ότι ήταν εκκλησία, έμοιαζε σα σπίτι. Φαίνεται ότι κτίστηκε σ' εποχή που απαγορεύονταν οι εκκλησίες, στον παππούδων μας τον καιρό, ίσως και πιο πριν.

Με πλίθους ήταν κτισμένη, και θα χωρούσε ίσαμε 60-80 ανθρώπους. Καμπαναριό δεν είχε. Ύστερα κρέμασαν μια μικρή καμπάνα στο παράθυρο.

ΠΑΝΑΓΙΑ (σελ. 132)

Νικόλαος Καμίνης (Ν. Τρίγλια)
Βασίλειος Κολλυβίδης (Ραφήνα)

Η κεντρική μας εκκλησία, η Μητρόπολη, ήταν η Παναγία στο Μεϊδάν μαχλεσί. Αυτήν την κτίσαν οι πατεράδες μας.

Πέτρινη ήταν και χωρούσε περίπου 250-300 ανθρώπους, είχε και καμπαναριό.

Κουμπέ (τρούλο) δεν είχε, η στέγη ήταν δίρριχτη. Καμιά από τις καινούργιες εκκλησίες , εκτός από τον Επάνω Άϊ Γιώργη, δεν είχε κουμπέ, ούτε τοιχογραφίες, όλες κινητές εικόνες.

Λειτουργούσε τακτικά.

ΠΑΝΤΟΒΑΣΙΛΙΣΣΑ (σελ. 133-134)

Νικόλαος Καμίνης (Ν. Τρίγλια)
Βασίλειος Κολλυβίδης-Χρυσόστομος Καπάντριας (Ραφήνα)

Η Παντοβασίλισσα ήταν ιστορική εκκλησία, βυζαντινή, όλο ψηφιδωτά μέσα. Είχε και κουμπέ και καμπαναριό.

Διατηρούνταν καλά στην εποχή μας, δεν ήταν πολύ μεγάλη, αλλά όμορφη εκκλησία.

Από την εκκλησία στα σπίτια είχε τοξοκαμάρες κι' από κάτω περνούσε δρόμος. Παλιότερα φαίνεται πως ακουμπούσαν σε κελλιά οι καμάρες τούτες, γιατί ήταν Μοναστήρι κι η Παντοβασίλισσα. Στην εποχή μας δε σώζονταν κελλιά, η εκκλησία μόνο.

Συγκοινωνούσε η Παντοβασίλισσα με υπόγεια σήραγγα με τη Μονή του Αγίου Στεφάνου ή Χηνολάκκου, υπήρχε η σήραγγα και στην εποχή μας, αλλά ποιος μπήκε!

Υπήρχαν και οι τρύπες απ' όπου κατέβαιναν, με μαρμάρινο καπάκι. Λέγαν ότι εν καιρώ επιδρομών κατέβαιναν εκεί οι καλόγεροι.
Μέσα στην εκκλησία, από κάτω ήταν αγίασμα, ένα πηγάδι.

Τη λέγαν Δωδεκαμαρμαρούσα αυτή την εκκλησία, γιατί είχαν βρει 12 μεγάλα μάρμαρα στη βάση του τοίχου, τα' ανακάλυψαν κάτι περίεργοι, κάτι περιηγητές. Τρίγλια πάντως δεν ακούσαμε να ονομάζεται (απάντηση σε σχετική πληροφορία από τη βιβλιογραφία).

ΑΓΙΑ ΕΠΙΣΚΕΨΙΣ (σελ. 135)

Βασίλειος Κολλυβίδης-Χρυσόστομος Καπάντριας (Ραφήνα)

Η Αγία Επίσκεψις ήταν στη συνοικία του Επάνω Άϊ Γιώργη. Πριν ήταν εκκλησία και λειτουργούσε και κάηκε το 1895. Έμεινε η εικόνα και κάτι άλλα, και κτίσαν ένα παρεκκλήσι πέτρινο και τάβαλαν μέσα.

Την εικόνα τη φέραμε εδώ, την πήραν στο Βυζαντινό Μουσείο και δε μας τη δίνουν.

5Α ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙΑ

ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΔΑΝΙΗΛ (σελ. 136)

Βασίλειος Κολλυβίδης-Χρυσόστομος Καπάντριας (Ραφήνα)

Ο Προφήτης Δανιήλ ήταν στον μαχαλά του Άϊ Γιάννη παρεκκλήσι μικρό, 4Χ4 μ παλιό. Πέτρινο ήταν, είχε ένα γεφυράκι και κατέβαινες στο παρεκκλήσι με μερικά σκαλιά. Είχε και ιερό και μερικές κινητές εικόνες.

Λειτουργούσε μια φορά το χρόνο, ανήμερα ή αν ήθελε κανένας κι άλλες φορές κάναν κομμάτι αγιασμό, καμιά παράκληση.

5Β ΞΩΚΛΗΣΙΑ

ΑΪ ΘΟΔΩΡΟΣ (σελ. 137)

Νικόλαος Καμίνης- Απόστολος Κοκκαλάς (Ν. Τρίγλια)
Βασίλειος Κολλυβίδης-Χρυσόστομος Καπάντριας (Ραφήνα)

Ο Άϊ Θόδωρος ήταν δίπλα στο χωριό, προς τα Κρεμνά, κοντά στην παραλία, σχεδόν γειτόνευε με τα τελευταία σπίτια του χωριού προς τα κει.
Ήταν ένα εκκλησάκι μικρό 10Χ8 μ, χαμηλό, αλλά στην ανάγκη χωρούσε πολλούς, κάποια χρονιά που έπεσε χαλάζι στην πανήγυρι, χωρέσαν μέσα όλες οι παρέες.

Πέτρινο εκκλησάκι ήταν, παλαιό, εμείς το βρήκαμε εκεί. Κι ένα πηγάδι κάναν ύστερα, δεν ήταν αγίασμα. Λίγες εικόνες φορητές είχε.

Πανηγύριζε το Σάββατο των Αγίων Θεοδώρων, πρώτη μέρα τα Ορθοδοξίας, πήγαινε ο κόσμος. Προπάντων πήγαιναν οι νύφες που παντρεύονταν τις Αποκριές, πρώτο τους πανηγύρι ήταν μετά το γάμο.

5Γ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ

ΑΪ ΓΙΑΝΝΗΣ (σελ. 138-140)

Νικόλαος Καμίνης- Απόστολος Κοκκαλάς (Ν. Τρίγλια)
Βασίλειος Κολλυβίδης-Χρυσόστομος Καπάντριας (Ραφήνα)

Ο Άϊ Γιάννης ήταν παλιό Μοναστήρι, μιαν ώρα από την Τρίγλια, προς τη Δύση, στην παραλία,  Άϊ Γιάννης της Κλίμακας, έτσι ονομαζόταν στα συναξάρια.

Λεγόταν και Μονή Πελεκητής, ο κόσμος έλεγε:  Άϊ Γιάννης Πελεκητής.

Ακούγαμε από τους παλιούς ότι εκεί ήταν η πέτρα που κόψαν τον Άϊ Γιάννη το Θεολόγο, και δεν ξέρουμε ποιος επιτήδειος δικός μας την πούλησε. Είχαν να πουν ακόμα, ότι απ' αυτή τη Μονή πήρε ο αυτοκράτωρ (δεν μπορούσαν να προσδιορίσουν ποιος) 40 καλογέρους και τους έκοψε, γιατί ήταν εικονολάτρες, στα παλιά τα χρόνια.

Αυτό ήταν πατριαρχικό Μοναστήρι, αλλά μετά το Σύνταγμα  το πήρε η δική μας κοινότητα.

Η εκκλησία ήταν καλή, παλιά μεν εκκλησία αλλά πέτρινη διατηρούνταν καλά, θα χωρούσε ίσαμε 150-200 ανθρώπους. Πάνω από την πόρτα είχε επιγραφή που άρχιζε: "Ο πανδαμάτωρ χρόνος ...", αλλά το υπόλοιπο ποιος το θυμάται! Στο εσωτερικό είχε και τοιχογραφίες και φορητές εικόνες. Καμπαναριό δεν είχε, ήταν κρεμασμένη στον τοίχο η καμπάνα.

Είχε δωμάτια ολόγυρα, η μια πλευρά ήταν καμένα, κατεστραμμένα. Από την άλλη είχαν μείνει μερικά, αλλά διόρθωσε αρκετά κατόπι ο ηγούμενος, είχε ξυλεία μπόλικη αυτού. Έμενε μέσα, στις μέρες μας ένας ηγούμενος, ιερομόναχος, με την οικογένειά του, με τα παιδιά του, ο παππα-Δημήτρης, στο ηγουμενιό. Και εργάτες μέναν στα κελλιά για τα κτήματα, πήγαινε και κόσμος για διασκέδαση, μέναν εκεί. Πανηγύριζε στις 8 Μαίου, είχε νερά τρεχούμενα, πλατάνους.

Πίσω από το Μοναστήρι, είχε και μάντρα με αγελάδες και πρόβατα, ήταν του Μοναστηριού. Το χρόνο έκαμαν και 30-40 χιλιάδες οκάδες ελιές, από τα κτήματα που ανήκαν στη Μονή.

ΜΟΝΗ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ή ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΜΗΔΙΚΙΟΥ (σελ. 141-144)

Νικόλαος Καμίνης- Απόστολος Κοκκαλάς (Ν. Τρίγλια)
Βασίλειος Κολλυβίδης-Χρυσόστομος Καπάντριας (Ραφήνα)

Το Μοναστήρι των Πατέρων ή των Αγίων Πάντων λεγόταν και Μονή του Μηδικίου ή του Αγίου Μηδικίου. Αυτό το κτίσαν οι Πατέρες επιστρέφοντας από την 7η Οικουμενική Σύνοδο, για τούτο ονομάστηκε Μονή των Πατέρων. Τώρα, γιατί λεγόταν και Μονή Μηδικίου δεν ξέρουμε, έτσι ακούαμε, πως είχε και τούτο τ' όνομα στα Πατριαρχεία.

Βρισκόταν η Μονή δίπλα στο χωριό, σχεδόν ένα τέταρτο δρόμο, προς τα μεσόγεια.

Η εκκλησία του ήταν μεγάλη, θα χωρούσε και 500 άτομα. Τρούλο δεν είχε, δίρριχτη ήταν η στέγη. Πόρτες είχε δύο: Την κεντρική, στη μέση, και μια δεξιά. Απέναντι στη δεξιά πόρτα ήταν ιστορισμένη η παναγία η Αράπισσα στον τοίχο, ποιος ξέρει γιατί την λέγαν έτσι.

Όλο τοιχογραφίες μεγάλες είχε μέσα: Κάτι Αρχάγγελοι με τις χατζάρες, κάτι Άγιοι με ματάρες- που να κοιμηθείς τη νύχτα άμα τάβλεπες! Μπαίνοντας την κύρια είσοδο, απέναντι, επάνω, ήταν ιστορισμένη η Δευτέρα Παρουσία.

Πέτρινη ήταν η εκκλησία, κι είχε μέσα δυό σειρές κολώνες. Ολόγυρα είχε κάμαρες, δυό πατώματα, από κάτω ήταν τ' αχούρια για τα ζώα. Καμπαναριό δεν είχε.

Ήταν πολύ πιο μεγάλο τούτο το Μοναστήρι αλλά κάηε, πριν πολλά χρόνια, λέγαν μάλιστα ότι δυο φορές κάηκε, κι ότι τη δεύτερη φορά τους έδωσε ο Σουλτάνος το φιρμάνι να το ξαναχτίσουν, με τον όρο α το τελειώσουν σε 40 μέρες. Μαζεύτηκαν όλα τα χωριά και κτίσαν πέρα-πέρα ένα καινούργιο ντουβάρι, αφήνοντας έξω το κατεστραμμένο μέρος, από κει που ήταν, πρώτα, η εκκλησία στη μέση, έμεινε στην άκρη του περιβόλου, κοντά στον καινούργιο τοίχο. Είχαν μείνει απέξω κάτι μαρμάρινες γούρνες, που υπήρχαν ακόμη στην εποχή μας, και δείχναν ότι περιλάμβανε και τούτο το μέρος προηγουμένως ο περίβολος.

Η εξώπορτα ήταν ξύλινη, βαρειά, με κάτι καρφιά μεγάλα. Από πίσω είχε για σύρτη ένα στύλο, που σφαλούσαν τη νύχτα. Επάνω απ' την εξώπορτα είχε πολεμίστρα με τρεις τρύπες, ίσα-ίσα για να βγαίνει η κάννη του όπλου. Κάτω απ' την πολεμίστρα ήταν μια γούρνα σκισμένη, που ρίχναν λάδι καυτό στους ληστές, τα παλιά χρόνια που γίνονταν επιδρομές. Κι όλα τα παράθυρα των δωματίων είχαν σίδερα, μόνο ένα παράθυρο ήταν χωρίς σίδερα, ενός δωματίου με μυστική πόρτα, για να βγαίνουν με το σκοινί σε ώρα κινδύνου.

Την Τρίτη της Διακαινησίμου γινόταν εδώ μονεκκλησιά. Και στους Χαιρετισμούς λειτουργούσε επίσης η εκκλησία, εκεί διαβάζαν της Παναγίας τα γράμματα, ήταν εξοχική τοποθεσία, πήγαινε ο κόσμος. Φυσικά την Τρίτη της Διακαινησίμου ήταν άνοιξη, πάνω στην εποχή, παιδιά, γυναίκες, άντρες, εκεί εκκλησιάζονταν όλοι. Αλλά το περισσότερο για διασκέδαση πήγαιναν κάτω απ' τις καρυδιές, μες στα νερά.

ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ή ΜΟΝΗ ΧΗΝΟΛΑΚΚΟΥ (σελ. 145-146)

Νικόλαος Καμίνης (Ν. Τρίγλια)
Βασίλειος Κολλυβίδης-Χρυσόστομος Καπάντριας (Ραφήνα)

Μες το χωριό ήταν ο Άϊ Στέφανος, μια εκκλησία που την πήραν οι Τούρκοι και την είχαν τζαμί. Παλιά, ήταν χριστιανική Μονή, μαζί με της Παντοβασίλισσας ήταν οι πιο αρχαίες εκκλησίες της Τρίγλιας.

Αυτή η εκκλησία ήταν Παναγία η Ευαγγελίστρια. Στέφανος ήταν εκείνος που την έκτισε και τη λέγαν ύστερα του Αγίου Στεφάνου. Άλλοι λένε ότι Στέφανος ήταν ο ηγούμενος, όταν την πήραν οι Τούρκοι, γι' αυτό ονομάστηκε του Αγίου Στεφάνου.

Επειδή είχαμε πολλές εκκλησίες εμείς και οι Τούρκοι δεν είχαν τζαμί, μας την πήραν με ξεγέλασμα. Μαζέψαν υπογραφές σ' ένα χαρτί, τάχατες ήταν αίτηση να κάνουν κάποιο καλό, αλλά ποιος ήξερε εκείνη την εποχή Τούρκικα να διαβάση. Υπογράφαν ότι τη δίνουν οι Ρωμιοί την εκκλησία στους Τούρκους και πήγαν μ' αυτό το χαρτί στο Σουλτάνο και την πήραν, αυτό έγινε στην εποχή των παππούδων ή προπαππούδων μας. Έκαναν και μιναρέ μετά.

Την είχαν σουβαντίσει μέσα, αλλά κάτω από το σουβά είχε μεγάλη αρχαιολογία, ήταν βυζαντινή εκκλησία, είχε τοιχογραφίες. Όταν ήρθε ο ελληνικός στρατός στην Τρίγλια, ήρθε και ο πρίγκηψ Νικόλαος, αυτός ενδιαφερόταν για τ'  αρχαία. Οι δικοί μας είπαν να καθαρίσουν το εσωτερικό και τους εμπόδισε:

-   Μην το πειράξετε, είπε Θα φέρουμε ειδικό. Αυτά έχουν μεγάλη αξία.

Οι σταυροί φαίνονται ακόμα σκαλισμένοι επάνω στις κολώνες.

ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ ή ΜΟΝΗ ΒΑΘΥΡΥΑΚΟΣ (σελ. 147-149)

Νικόλαος Καμίνης- Απόστολος Κοκκαλάς (Ν. Τρίγλια)
Βασίλειος Κολλυβίδης-Χρυσόστομος Καπάντριας (Ραφήνα)

Η Μονή του Χριστού Σωτήρος ήταν μια ώρα και τέταρτο περίπου Νοτιοδυτικά της Τρίγλιας, σε μπαίρι (bayir= ανηφοριά, ύψωμα). Κάτω απ' το Μοναστήρι περνούσε το ρέμα που κατέβαινε στο χωριό, γι' αυτό λεγόταν και Μονή Βαθυρύακος, στα Πατριαρχεία έτσι ήταν γραμμένο. Ήταν Σταυροπηγιακό Μοναστήρι. Εμείς το λέγαμε κι Αγία Σωτήρα.

Όπως ακούαμε, πριν να κτιστή το χωριό υπήρχαν οι Μονές του Χηνολάκκου, του Μηδικίου και του βαθυρύακος. Η παράδοση μάλιστα λέει ότι από την Άγια Σωτήρα βλέπαν οι καλόγεροι να βγαίνη κάτω, προς την παραλία, ένα φως το βράδυ και πήραν το στρατί μια νύχτα και βρήκαν την Παντοβασίλισσα και τον Άϊ Στέφανο μέσα στα πεύκα και στα δένδρα. Ίσως η Άγια Σωτήρα να ήταν πιο παλιά.

Αυτό το Μοναστήρι το βρήκαν κατεστραμμένο, ήταν δάσος εκεί πριν, μες στις βαβατσινιές βρήκαν  το ερείπιο, κι ένας κοντός καλόγερος, ξανθός, χωριανός μας- Ντόμινος λεγόταν- πριν 30-40 χρόνια (πριν από το 1922) ήρθε από την Ιερουσαλήμ με κάτι λεφτά, έκαμνε και εράνους και διόρθωσε την εκκλησία, έκαμε καλό εκκλησάκι και δωμάτια που παραθέριζε ο κόσμος.

Πέτρινη έγινε η εκκλησία και χωρούσε ίσαμε 80-100 ανθρώπους. Είχε μέσα δυό μεγάλης αξίας κολώνες που βρέθηκαν στα ερείπια του παλιού Μοναστηριού. Πως τις πήγαν μονοκόμματες επάνω στο βουνό, ήταν να χάσης το νου σου. Καμπαναριό δεν είχε.

Σκεπή είχε από άνω δίρριχτη η εκκλησία και οι κολώνες στέκονταν μέσα όρθιες, πολύ ωραία εκκλησία ήταν και στο ρυθμό και στο κτίσιμο. Τοιχογραφίες δεν είχε βέβαια, μόνο φορητές εικόνες κι ήταν πιο καθαρές, πιο καινούργιες από τις άλλες εκκλησίες. Είχε και αγίασμα.

Πανηγύριζε του Σωτήρος, στις 6 Αυγούστου.

6 ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΑ (σελ. 157-159)
Απόστολος Κοκκαλάς (Ν. Τρίγλια)
Βασίλειος Κολλυβίδης-Χρυσόστομος Καπάντριας (Ραφήνα)

Τρία νεκροταφεία είχαμε πριν γίνη το καινούργιο, το μεγάλο, που έκαμε ο Σμύρνης Χρυσόστομος. Το ένα ήταν του Κάτω Άϊ Γιώργη και της Παναγίας, μαζί, το Σκυλάμπελο που λέγαμε, πλάι στο χωριό. Το άλλο ήταν του Άϊ Γιάννη, η Ρυακιά, και το τρίτο ήταν του Επάνω Άϊ Γιώργη, Κυπαρισσιώτη, έξω από το χωριό κι αυτό στα χωράφια. Αυτό το χρησιμοποιούσαν και οι άλλες δυό συνοικίες του επάνω μαχαλά.

Ύστερα αχρηστεύτηκαν αυτά, όταν έγινε το καινούργιο, το έκαμε ο Δεσπότης ο Σμύρνης, τότε που ήταν εξόριστος στην Τρίγλια. Αυτό ήταν ωραίο νεκροταφείο, περιμανδρωμένο πέρα-πέρα. Έπεφτε καμιά δεκαπενταριά λεπτά έξω απ' το χωριό, στ' αλώνια του Μοναστηριού των Πατέρων, από δίπλα περνούσε ο δημόσιος δρόμος. Ούτε θάχη βουλιάξη το περιμάνδρωμα, υποθέτουμε, γιατί θα έκλινε το δρόμο (υποθέτουν δηλ. οι πληροφορητές ότι οι Τούρκοι θα φρόντισαν να μην γκρεμιστεί ο τοίχος , γιατί λόγω της θέσεώς του, εάν γκρεμιζόταν θα έφραζε το δημόσιο δρόμο).

Από τη μια μεριά ως την άλλη ήταν γραμμένη με μεγάλα γράμματα, από τούβλα, η επιγραφή:

ΣΑΛΠΙΣΗ ΚΑΙ ΕΓΕΡΘΗΣΟΝΤΑΙ ΟΙ ΕΝ ΤΟΙΣ ΜΝΗΜΕΙΟΙΣ
ΧΟΡΗΓΙΑ ΚΟΙΝΗ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ ΤΡΙΓΛΙΑΣ ΩΚΟΔΟΜΗΘΗ

Μέσα είχε κι ένα εκκλησάκι, και το οστεοφυλάκιο δίπλα-δίπλα, και συντριβάνι και δεξαμενή και ιδιαίτερο χώρο για γυμναστήριο, στον ίδιο περίβολο αλλά χωρισμένο. Οι μεγάλες τάξεις του σχολείου μαζευούμαστε και μας πήγαιναν εκεί για να γυμναζόμαστε, όπως είναι ο προσκοπισμός.

Είχε και κηπουρό ιδιαίτερο να το περιποιείται, άμα περνούσες από κει, από το δρόμο, Μάϊο μήνα, τι λουλούδια ήταν εκείνα! Τι μοσκιά!
Τάφους είχε και μαρμάρινους και απλούς, χωματένιους, ανάλογα με τη δύναμη του καθενός. Οι περισσότεροι ήταν απλοί με ξύλινους σταυρούς.

Το Τούρκικο νεκροταφείο ήταν στ' Αχούρια, δηλαδή το καινούργιο, αυτό που είχαν σε χρήση, γιατί παλιά είχαν τρία-τέσσερα σε διάφορα σημεία του χωριού και στο Μεϊdάνι και στο Σεργί , ήταν παλιά τούρκικα νεκροταφεία, εμείς δεν τα φτάσαμε να λειτουργούν, μόνο κανένα μάρμαρο υπήρχε.

7 ΣΧΟΛΕΙΑ (σελ 160-165)
Νικόλαος Καμίνης-Απόστολος Κοκκαλάς (Ν. Τρίγλια)

Σχολείο είχαμε ένα μεγάλο, για τ' αγόρια και τα κορίτσια μαζί, αλλά σε χωριστές αίθουσες του κτιρίου.

Ήταν κτισμένο σε κατηφόρα λίγο κι από κάτω ήταν 5-6 μαγαζιά. Πάνω από τα μαγαζιά ήταν το μπαλκόνι για το διάλειμμα τω αγοριών, κι από πίσω άλλο γήπεδο, αλλά στο χώμα επάνω, που κάναν διάλειμμα τα κορίτσια.

Στη μέση ήταν το σχολικό κτίριο, από τρία πατώματα. Το πρώτο πάτωμα, πάνω από τα μαγαζιά, ήταν μια αποθήκη. Το δεύτερο είχε στη μέση μια μεγάλη αίθουσα για την κοινή προσευχή, τρεις αίθουσες για τ'  αγόρια από τη μια πλευρά και τρεις για τα κορίτσια από την άλλη, μέσα από τη μεγάλη αίθουσα είχε μια πόρτα από εδώ και μια από εκεί και πήγαιναν σ' αυτές τις τάξεις.

Το τρίτο πάτωμα είχε 5 αίθουσες για τ'  αγόρια και 5 για τα κορίτσια. Και μια αίθουσα ήταν το γραφείο του Διευθυντή.

Στο δεύτερο πάτωμα ήταν το νηπιαγωγείο, οι βαθμίδες που λέγαμε: Πρώτη, Δευτέρα και Τρίτη. Απάνω, στο τρίτο πάτωμα ήταν οι 5 τάξεις οι μεγάλες. Οκτατάξιο σχολείο ήταν.

Οι δάσκαλοι ήταν 5 και ένας ο Διευθυντής 6. Δάσκαλοι ήταν 4, η μια νηπιαγωγός κι έδινε μάθημα σε περισσότερες τάξεις.

Άμα έβγαζες εκείνο το σχολείο δεν ήθελες Γυμνάσιο. Κι ένα περίεργο πράγμα: Εδώ τα πράγματα εύκολα τα μαθαίνουν τα παιδιά, όπως βλέπουμε τώρα από τα εγγόνια μας. Εκεί ήταν δύσκολα, να πας πεντέξη χρόνια να μάθης να γράφης και να διαβάζης.

Το σχολείο αυτό κτιζόταν από το 1903 ως το 1908. Το έκτισε ο Σμύρνης Χρυσόστομος με εράνους του χωριού, αυτός είχε την πρωτοβουλία. Τότε ήταν Μητροπολίτης Δράμας και είχε εξοριστεί από την Τουρκική Κυβέρνηση στην Τρίγλια.

Είχε επιγραφή το κτίριο που έλεγε ότι το έκτισε εκείνος:

Ελληνικά εκπαιδευτήρια Τριγλίας
Ανεγερθέντα χάριτι εκ Θεού
μερίμνη δε και προστασία
Δράμας Χρυσοστόμου,
Ιωάννη Τσάπαρη και
Τριγλιανών απάντων.

Και κάτω απ' το τσατί (στέγη, εννοεί την βάση του αετώματος) έγραφε με μεγάλα μαύρα γράμματα: ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΤΡΙΓΛΙΑΣ. Στον πρώτο διωγμό οι Τούρκοι τάσβησαν κι ύστερα ο Χρυσόστομος έβαλε και τα γράψαν χρυσά.

Εκείνος έκανε και το μουσικό σύλλογο, την ορχήστρα μας, με Διευθυντή τον δάσκαλο της μουσικής Θεοφάνη Κελέκη. Ήταν 26 όργανα. Τα χρήματα είχαν δοθεί από τον πατριώτη μας εφοπλιστή Καβουνίδη. Στην οπισθοχώρηση τα φέραμε στον Πειραιά τούτα τα όργανα. Οργανοπαίχτες ήταν οι μαθητές του σχολείου, των δύο μεγαλύτερων τάξεων. Οι πιο μεγάλοι, της τελευταίας τάξεως ήταν οι Τζιτζιφής Ιορδάνης, Καραδιαμαντής Αλέκος, Νικόλαος Τσέμπας, Παπαβασιλείου Ιωάννης και τα δυό αδέλφια Παύλος και Νικόλαος Παπανικολάου. Όλοι αυτοί είναι σήμερα στην Αμερική εκτός από τον πρώτο.

Πριν να κτιστεί το καινούργιο μεγάλο σχολείο ήταν χωριστά το Αρρεναγωγείο και το Παρθεναγωγείο, δυό σχολεία, και χωριστά επίσης το Νηπιαγωγείο στο μαχαλά του Άϊ Δημήτρη. Όταν μεταφέρθηκαν όλα στο νέο κτίριο, το παλιό Παρθεναγωγείο το χρησιμοποιούσαν για να δίνουν καμιά φορά παραστάσεις, κάτω στην αίθουσα, κι απάνω είχε γραφεία η Εφορεία. Τ'  άλλα έμειναν έτσι.

Την φροντίδα των σχολειών και των εκκλησιών είχε η Εφοροδημογεροντία. Αυτοί εκλέγονταν δια βοής. Διορίζαν δασκάλους, παπάδες ...

Οι Τούρκοι σχολείο δεν είχανε, στο δικό μας στέλναν τα παιδιά τους. Ύστερα τους έκαμε ο Σμύρνης Χρυσόστομος, το 1919.

8 ΑΛΛΑ ΧΤΙΣΜΑΤΑ: ΤΖΑΜΙΑ, ΧΑΝΙΑ ΚΛΠ (σελ. 164)

ΑΠΟΒΑΘΡΑ

Νικόλαος Καμίνης- Απόστολος Κοκκαλάς (Ν. Τρίγλια)
Βασίλειος Κολλυβίδης-Χρυσόστομος Καπάντριας (Ραφήνα)

Στα 1919 με '20, ο Χρυσόστομος Σμύρνης που έκαμε πολλά έργα στην Τρίγλια, έκαμε και μιαν αποβάθρα. Είχε έρθει και ο ελληνικός στρατός, τότε, δούλεψε και το ελληνικό μηχανικό.

Μπροστά βάλαν μια ντούμπα (υδροφόρο ή πετρελαιοφόρο πλοίο), που τη φέραν οι καπεταναίοι μας από την Πόλη, τη φορτώσαν με πέτρες και την καθίσαν. Έκοψαν και κάτι κυπαρίσσια από τα τούρκικα νεκροταφεία, τα βάλαν συνέχεια. Αλλά δεν την κάναν καλά και μια πρωία την πήρε η τρικυμία, δεν είχαμε λιμάνι να κόβη τον καιρό. Βερανιασμένη (κατεστραμμένη) την αφήσαμε όταν φύγαμε.


Κεφ. Θ' (Κοντινοί-μακρινοί οικισμοί)
1.   Αστικά κέντρα
2-3   Ελληνικά ή μεικτά χωριά
4.   Τούρκικα χωριά
5.   Τούρκικα χωριά σαν παλιά χριστιανικά
6.   Αρμένικα χωριά, Κούρδικα κλπ
7.   Χωριά άλλων εθνοτήτων και φυλών

4 ΤΟΥΡΚΙΚΑ ΧΩΡΙΑ

ΓΙΑΛΙ ΤΣΙΦΛΙΚΙ (σελ. 165)

Νικόλαος Καμίνης- Απόστολος Κοκκαλάς (Ν. Τρίγλια)
Βασίλειος Κολλυβίδης-Χρυσόστομος Καπάντριας (Ραφήνα)

Το Γιαλί Τσιφλίκι ήταν πρώτα χωράφια στην περιοχή μας, τσιφλίκι. Ήρθαν πρώτα τρεις οικογένειες από τα Άγραφα, ύστερα ήρθαν κι άλλοι από δω κι από κει-όπως εδώ το Χαρβάτι- και κάναν χωριό με καμιά διακοσαριά σπίτια.

Γεωργοί ήταν, κάναν πολύ κρομμύδι και το βγάζαν στην Πόλη.

Το λιμάνι τους ήταν απόκεντρο, δεν είχε και λιμενάρχη κι οι λιποτάκτες οι δικοί μας όλοι από κει το σκάζαν για την Πόλη.

ΤΟΥΡΚΙΚΑ ΧΩΡΙΑ (σελ. 166)

Απόστολος Κοκκαλάς (Ν. Τρίγλια)

Τουρκοχώρια κοντά μας είχαμε το Μιζάρμπασι, το Καϊμάμπασι, το Εσκέλι, το Χαντσερλί, το Γιαμάν κιόϊ. Αυτά ήταν μικρά χωριά. Γεωργοί ήταν, έφερναν σε μας κατά το πλείστο τα προϊόντα τους και ψώνιζαν ότι ήθελαν.

ΔΙΑΣΚΕΛΙ (σελ. 167)

Απόστολος Κοκκαλάς (Ν. Τρίγλια)

Το Διασκέλι (το αρχαίο Δασκύλιον) στην εποχή μας ήταν ένα μικρό τουρκοχώρι δυτικά της Τρίγλιας. Εμείς Διασκέλι το λέγαμε, κάποτε και Δισκέλι, οι Τούρκοι Εσκέλι το λέγαν.

Αυτό πριν ήταν κρατίδιο, πολύ αρχαίο.

Λέγαν ότι είχε στείλει βοήθεια στον Πρίαμο, όταν οι Έλληνες πολιορκούσαν την Τροία.

Κεφ. Ι' (Σχέσεις και Συναλλαγές του Οικισμού)

1 ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ (σελ. 168-171)

Νικόλαος Καμίνης- Απόστολος Κοκκαλάς (Ν. Τρίγλια)
Βασίλειος Κολλυβίδης-Χρυσόστομος Καπάντριας (Ραφήνα)

Στην αγορά μας είχαμε απ' όλα τα είδη, έρχονταν κι οι χωρικοί, Τούρκοι κι Έλληνες, από τα γύρω χωριά και φέρναν αυγά, κόττες, αλεύρι, ξύλα, βούτυρα και ψώνιζαν από μας ότι θέλαν.

Την Κυριακή είχαμε παζάρι κι έρχονταν από το Βελετλέρ (ελληνικό χωριό), από το Γιαλί τσιφλίκ (τούρκικο χωριό), το Καϊμάbασι , το Εσκέλι (τούρκικο χωριό), πουλούσαν κι αγόραζαν. Αλλά και τις άλλες μέρες όποτε είχαν ανάγκη, επειδή δεν είχαν μπακάληδες τούτα τα χωριά, και τύχαινε να χρειαστούν πετρέλαιο ή σπίρτα ή τίποτε άλλο, φόρτωναν κανένα γομάρι ξύλα ή κοπριά ή φέρναν λίγα αυγά και ψώνιζαν αυτά που ήθελαν.

Το Μιζόρbασι (τούρκικο χωριό), μολονότι ήταν κοντά στο Καϊμάbασι , αυτοί ήταν διαφορετικοί Τούρκοι, χειρότεροι από τους άλλους, δεν έρχονταν σε μας, πιο πολύ στα Μουδανιά πήγαιναν.

Το Βελετλέρ ερχόταν σ' εμάς, φτωχό χωριό ήταν-να σκουπίση κανείς την αυλή του, να βγάλη λίγη κοπριά, να τη φέρει στην Τρίγλια και να πάρη 60-100 παράδες, για να ψωνίση λίγο πετρέλαιο.

Το Γιαλί Τσιφλίκ ήταν πιο πλούσιο, κάναν κρομμύδια, δεν είχαν όμως αγορά, μαγαζιά, στην Τρίγλια έρχονταν να ψωνίσουν.

Το Ντερέ κιόϊ που είχε μπακάλικα, πήγαιναν αυτοί στα Μουδανιά και ψωνίζαν, δηλαδή οι μπακάληδες, και τα πουλούσαν στο χωριό. Κάποτε όμως οι Ντερέκιοϊλήδες έρχονταν και στη δική μας αγορά και ψώνιζαν και η Σιγή το ίδιο, πιο συχνά όμως πήγαιναν στα Μουδανιά.

Είχαμε ραφτάδες, σιδεράδες, τσαγκάρηδες, απ' όλους τους επαγγελματίες, και γιατρούς, ότι ήθελες είχαμε.

Έπειτα ήταν η παραγωγή του λαδιού και της ελιάς που στέλναμε παντού, στην Πόλη, στη Ρουμανία, στην Αίγυπτο. Και στο Μιχαλίτσι, έπαιρναν από μας οι έμποροι λάδια κι οι δικοί μας οι μπακάληδες από κείνους όσπρια.

Οι δικοί μας οι έμποροι ψώνιζαν κυρίως από την Πόλη, είχε τακτικά βαπόρι και σε 3 ώρες πήγαιναν, είχε και καίκια. Πάντα πιο φτηνό και καλύτερο πράγμα εύρισκαν στην Πόλη. Από την Προύσα παίρναν μονάχα σαμάρια, γεωργικά εργαλεία και τσόκαρα και στην Προύσα πουλούσαμε τα κουκούλια. Για τον έμπορο ήταν μακρυά η Προύσα, 8 ώρες ταξίδι, και παλαιότερα, πριν το 1910 ληστεύαν κιόλας καμιά φορά στο δρόμο τους ανθρώπους κι αποφεύγαν το δρόμο της Προύσας.

Όταν δε βρίσκαμε κάτι στην αγορά μας πηγαίναμε ή στην Πόλη ή στην Προύσα, άμα ήθελε κανείς είδη προίκας, λόγου χάρη, ανάλογα με τα οικονομικά του, θα πήγαινε στην Προύσα ή αν είχε περισσότερα θα πήγαινε στην Πόλη. Στα Μουδανιά δεν πηγαίναμε, γιατί εκεί είχε ότι είχαμε και στο χωριό. Απεναντίας, τώρα τελευταία έρχονταν οι Μουδανιώτες στην Τρίγλια, γιατί φέρναν οι χωριάτες σε μας σιτάρια πλυμένα και τα προτιμούσαν.

Ο πολύς ο κόσμος πάντως από μας πήγαινε στην Προύσα, με 50 γρόσια έκανες τη δουλειά σου, ας ήταν και κάπως μακρυά. Στην Πόλη για να πας έπρεπε νάχης κανα-δυό κίτρινες (χρυσές λίρες). Εκεί πηγαίναν τα εσνάφια (οι επαγγελματίες, οι έμποροι).

2 ΑΓΙΑΣΜΑΤΑ

ΑΓΙΑ ΜΠΑΡΑΜΠΟΛΙΝΗ (σελ. 150-151)

Νικόλαος Καμίνης- Απόστολος Κοκκαλάς (Ν. Τρίγλια)
Βασίλειος Κολλυβίδης-Χρυσόστομος Καπάντριας (Ραφήνα)

Αυτό ήταν άγριο μέρος, από την Τρίγλια 1 ½ ώρα προς τα Νοτιοδυτικά, προς το Καϊμάbασι (τουρκοχώρι). Είχε και ένα ρέμα εκεί.

Σ' αυτό το μέρος είχε αγίασμα και βουλιαγμένα ντουβάρια, ίσως από εκκλησία, μες στο ρέμα ήταν, τρέχαν τα νερά από κάτω. Αγία Μπαραμπολινή ήταν το αγίασμα αυτό, κι από κει ονομάστηκε έτσι η τοποθεσία, Ψωράγιασμα ήταν και πήγαιναν και οι δικοί μας και οι Τούρκοι, που είχαν ψώρα, περιχιόνταν αγίασμα, δέναν κι ένα κουρελάκι από το ρούχο τους εκεί σ' ένα θάμνο.

Πανηγύριζε στις 40 μέρες του Πάσχα, της Αναλήψεως, πήγαινε αρκετός κόσμος από την περιφέρεια. Αλλά και τις Πέμπτες, από το Πάσχα ως της Αναλήψεως, πήγαιναν και παίρναν αγίασμα.

ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ (σελ. 152)

Βασίλειος Κολλυβίδης-Χρυσόστομος Καπάντριας (Ραφήνα)

Στο μαχαλά του Άϊ Γιάννη ήταν κι η Αγία Παρασκευή, αγίασμα. Πηγάδι ήταν κι εκκλησία από πάνω μικρή, 5Χ5 μ. Αυτή φαινόταν νεώτερη από τον Προφήτη Δανιήλ. Ιερό δεν είχε, μόνο κινητές εικόνες.

Μια φορά το χρόνο λειτουργούσε κι αυτό, της Αγίας Παρασκευής κι όποτε άλλοτε ήθελε κανείς έκαμε καμιά παράκληση.

Δίπλα είχε ένα παλιό κελλί, ένα δωμάτιο με πόρτα χοντρή, το κελλί του Πρόξενου όπως τόλεγαν. Αν ήταν κανείς άστεγος, πάμφτωχος και δεν είχε που την κεφαλήν κλίναι πήγαινε εκεί και πέθαινε. Κάποιος με τ' όνομα Πρόξενος, όπως ακούαμε, ήρθε τα παλιά τα χρόνια εκεί και πέθανε και πήρε το κελλί τ' όνομά του.

ΑΓΙΑ ΣΙΣΒΙΝΗ (σελ. 153)

Βασίλειος Κολλυβίδης-Χρυσόστομος Καπάντριας (Ραφήνα)

Η Αγία Σισβινή ήταν αγίασμα ανάμεσα στα σπίτια του χωριού, στην παραλία. Ένα πηγάδι ήταν με καμάρα από πάνω, και πάνω σπίτια. Πέτρινο (δηλαδή η καμάρα που ανέφεραν πιο πάνω, εννοώντας το κτίσμα που περιλάβαινε το αγίασμα) ήταν, μικρό 4Χ3 μ.

Οι γυναίκες πήγαιναν κάθε Τετάρτη την αυγή, ανάβαν καντήλια, θυμιάζαν. Οι Τούρκοι το τιμούσαν πιο πολύ από μας, το σέβονταν. Θα έδειξε το θαύμα του φαίνεται πολλές φορές.

Ηλιού του Θεσβίτου λέγαν ότι ήταν κι αυτό το παρεκκλήσι γι' αυτό λεγόταν και Αγία Σισβινή.

ΑΪ ΣΠΥΡΙΔΟΣ (σελ. 154-155)

Νικόλαος Καμίνης- Απόστολος Κοκκαλάς (Ν. Τρίγλια)
Βασίλειος Κολλυβίδης-Χρυσόστομος Καπάντριας (Ραφήνα)

Ο Άϊ Σπύριδος ήταν εξωκκλήσι, μικρό, 20 λεπτά από το χωριό, πάνω από τις Πλατανιές. Είχε και αγίασμα, μέσα από την εκκλησία έβγαινε τ' αγίασμα κι έτρεχε στο δρόμο με το σωλήνα.

Ήταν για τους κουφούς αυτό τ' αγίασμα. Όταν πονούσε τ' αυτί σου πήγαινες και τόβαζες σε μια τρύπα εκεί, σε μια θυρίδα, πλενόσουν και με λίγο αγιασμό και «η πίστις σου σέσωκέ σε».

Πήγε κι ένας περαστικός μια μέρα να πάρη νερό από το δρόμο κι ήταν ένας άλλος κρυμμένος μέσα και φώναξε: «Να μου φέρης τον άρτο που μου έταξες» κι αυτό τόβαλε στα πόδια και ούτε στο χωριό δε σταμάταγε.

Ο Άϊ Σπύριδος ήταν ο προστάτης των τσαγκαράδων και των χρυσοχόων, επειδή λέει και το τροπάριό του: «... και όφιν εις χρυσούν μετέβαλες». Στις 12 Δεκεμβρίου πανηγύριζε το ξωκκλήσι τούτο και εκείνη τη μέρα δε δούλευαν τα σινάφια των τσαγκαράδων και χρυσοχόων.

Όλο ελαιώνες ήταν κι αυτή η περιφέρεια.

ΑΪΣ ΤΡΥΦΟΣ (σελ. 156)

Νικόλαος Καμίνης- Απόστολος Κοκκαλάς (Ν. Τρίγλια)
Βασίλειος Κολλυβίδης-Χρυσόστομος Καπάντριας (Ραφήνα)

Ο Άϊς Τρύφος ήταν δυό ώρες από το χωριό προς το Γιαλί Τσιφλίκ, στα σύνορα. Κανονικά ήταν στο μερά (περιοχή) της Τρίγλιας, αλλά τον πήραν έπειτα οι Γιαλι Τσιφλικιώτες.

Ήταν αγίασμα μ' ένα ντάμι (στέγη) από πάνω, ένα μικρό δωμάτιο, που χτίστηκε στα χρόνια τα δικά μας, πέτρινο, να προφυλάη το αγίασμα και να πάη κανείς μέσα εν ώρα βροχής. Θάπαιρνε ίσαμε 50 άτομα.

Το χρόνο μια φορά γιόρταζε, την 1η Φεβρουαρίου, και τα Σάββατα όλα της Πεντηκοστής, πήγαιναν οι γυναίκες.


ΜΕΡΟΣ Β' (Μαχαλάδες, Νερά, Σπίτια, Εκκλησίες κλπ)

ΘΕΜΑΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΖΩΗΣ
Κεφάλαιο Α'    Η ζωή του Ανθρώπου
Κεφάλαιο Β'    Θρησκευτική Ζωή και Λαϊκή Λατρεία
Κεφάλαιο Γ'    Σχολεία
Κεφάλαιο Δ'    Λαϊκή Επιστήμη
Κεφάλαιο Ε'    Λαϊκή Τέχνη
Κεφάλαιο ΣΤ'    Οικονομία               1 ½
Κεφάλαιο Ζ'    Αυτοδιοίκηση
Κεφάλαιο Η'    Λαϊκό Δίκαιο
Κεφάλαιο Θ'    Σχέσεις Ελλήνων και Τούρκων         1 ½
Κεφάλαιο Ι'    Φυλές

Κεφ. ΣΤ' (Στοιχεία Οικονομίας)

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ (σελ. 172-173)
Νικόλαος Καμίνης- Απόστολος Κοκκαλάς (Ν. Τρίγλια)
Βασίλειος Κολλυβίδης-Χρυσόστομος Καπάντριας (Ραφήνα)

Με τη θάλασσα δεν είχαμε πολλά πάρε-δώσε, γεωργικό ήταν το χωριό.

Οι παππούδες μας, πριν χρόνια, είχαν πολλά και μεγάλα καίκια, πήγαιναν στα νησιά του Αιγαίου, στη Μαύρη Θάλασσα, στη Ρουμανία. Ύστερα βγήκαν τα βαπόρια, δεν είχαν πολύ προκοπή τα καίκια, τα πουλήσαν στους Σιγηνούς. Ο κόσμος έπεσε στις ελιές. Είχαν μείνει κανα-δυό, τελευταία, που πήγαιναν στην Πόλη, στη Ραιδεστό.

Πρώτο μαξούλι (προϊόν) της Τρίγλιας ήταν οι ελιές, ύστερα τα μετάξια. Τρίτη θέση είχαν τα σταφύλια. Και κρομμύδια κάναμε αρκετά.

Από τα φρούτα δεν παίρναμε παράδες, όσα μπορούσε να φάη κανένας, τ' άλλα σαπίζαν.


Κεφ. Ζ' (Στοιχεία Αυτοδιοίκησης)


Κεφ. Θ' (Έλληνες και Τούρκοι)

ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΟΙ (σελ. 174-175)
Νικόλαος Καμίνης- Απόστολος Κοκκαλάς (Ν. Τρίγλια)

Με τους Τούρκους τους πατριώτες μας είχαμε αγάπη, ήταν καλοί, μπορεί και να μας φοβόνταν, γιατί ήταν λίγοι. Δεν είχαμε καμιά λογομαχία ή έχθρα, περνούσαμε φιλικά. Άμα είχαμε κανένα φίλο ή γνωστό τους στέλναμε αυγά, τσουρέκια, το Πάσχα, και στους γάμους πάλι ή τις γιορτές τους προσκαλούσαμε. Στα μπαϊράμια τους θελ' α τον βρης στο καφενείο, να τον ευχηθής, κι αυτοί, στέλναν στους γνωστούς κρέας, Οι γειτόνισες είχαν πολλές σχέσεις, πήγαιναν έρχονταν, ήταν αγαπημένες.

Τον Άϊ Γιώργη τον τιμούσαν πολύ οι Τούρκοι και τον Άϊ Δημήτρη. Στις γιορτές των Αγίων αυτών είχαν ένα μέρος εκεί, κοντά στο νεκροταφείο τους, και πήγαιναν και πανηγύριζαν.

Κακοποιούς Τούρκους δεν είχαμε εκεί πέρα, στη Σιγή ήταν σκυλιά οι Τούρκοι.


ΜΕΡΟΣ Γ' (Θέματα Ιστορίας)

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Τοπική Ιστορία
Απηχήσεις Ιστορικών Γεγονότων
Έξοδος-Ανταλλαγή πληθυσμών από 1923
Τα μετά την Έξοδο

ΤΟΠΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
1.   Από πότε υπάρχει ο οικισμός. Αναδρομή στην ίδρυσή του κατά τις δυνατότητες της μνήμης των πληροφορητών. Λόγοι που προκάλεσαν την ίδρυσή του.
2.   Παραδόσεις σχετικές με την ίδρυση του οικισμού
3.   Κάτοικοι: Γηγενείς, Άποικοι, Έποικοι (Χρονολογίες αν είναι δυνατόν ή γεγονότα)
4.   Ιστορικά Μνημεία και Ερείπια: Κάστρα, Μοναστήρια, Εκκλησίες, Άλλα κτίρια
7 Γεγονότα με τοπική σημασία (Σεισμοί, Πυρκαϊές, επιδημίες, πείνα, ακρίδες κ.α. θεομηνίες)


Η Τρίγλια φέρεται σαν παλιός οικισμός που υπήρχε πριν από την κατάκτηση των Τούρκων. Για την ίδρυσή του δεν υπάρχουν αναμνήσεις.

Σχετικά με τις υποδιαιρέσεις 1, 2, 3 του κεφαλαίου τούτου βλ. δελτίο «Κάτοικοι», όπου αναφέρονται όσα περισώζει η μνήμη των πληροφορητών.

Χ. Νικηφορίδης

Η ΠΥΡΚΑΪΑ ΤΟΥ 1896 (σελ. 177-178)

Απόστολος Κοκκαλάς (Ν. Τρίγλια)

Πυρκαϊά μεγάλη γίνηκε στην Τρίγλια στα 1896 κι έκαψε πολλά σπίτια. Έχει κι ένα τραγούδι γι' αυτήν-εκεί με το παραμικρό βγάζαν τραγούδια, χώρια τα παρατσούκλια. Και λέει το τραγούδι:

Στα χίλια οκτακόσια κι ενενήντα έξη
Ο Βασιλάκης του Τακά (από απροσεξία του βγήκε η πυρκαϊά) έκαψε φούρνους έξη
Ο Δεμερλής (γείτονας του Τακά) εφώναζε: «Πάρτε και τη γριά μου»
Κι ο Λεωφώνης (γείτονας του Τακά) σκώθηκε απ' τον πολύ τον ύπνο
Πρίστηκαν τα ματάκια του θαρρής και είχε τύφο
«ανάθεμά σε μπρε Τακά, Τακά ξυλοπινάκα
Πούκαψες το σεντούκι μου και ούλη μου τη φιάκα»
Πολλά αργαστήρια (μπακάλικα, εξηγούν οι πληροφορητές) κάηκαν και σπίτια μπαραμπάρι (μαζί)
κάηκε κι ένας γάϊδαρος με το παλιό σαμάρι
Ουδέ σκοινιά του έμειναν, ουδέ τα κόκκαλά του
Μον' έμειναν τα πέταλα μέσα στην κοπριά του.

ΣΙΣΒΗ (σελ. 179)

Νικόλαος Καμίνης- Απόστολος Κοκκαλάς (Ν. Τρίγλια)
Βασίλειος Κολλυβίδης-Χρυσόστομος Καπάντριας (Ραφήνα)

Η Σίσβη ήταν μια τοποθεσία παραθαλάσσια, μισήν ώρα από το χωριό, ίσως και λιγότερο, πηγαίνοντας για τη Σιγή, κάτω από τα Μπουλιά. Είχε και ρέμα εκεί που κατέβαινε από το βουνό.

Στων πατεράδων μας τον καιρό είδε όνειρο κάποιος κι ανακάλυψαν εκεί τα ερείπια παλιού Μοναστηριού, μες στη γης, τα θεμέλια μόνο, και εικόνα μικρή Ηλιού Θεσβίτου. Την εικόνα τη φέραν στο χωριό, τι γίνηκε ποιος ξέρει!

Λέγαν ότι και το Μοναστήρι ήταν Ηλιού του Θεσβίτου. Πανηγύρι δε γινόταν πάντως. Αγίασμα δεν υπήρχε. Κάτω στην παραλία έβγαινε γλυκό νερό και τα παιδιά που ψάρευαν πηγαίναν και πίναν.

Στοιχεία Βιβλιογραφίας
Μ. Γεδεών, Προκόννησος, σελ. 71, 74
Κλεωνύμου και Παπαδοπούλου, Βιθυνικά, σελ. 6, 36, 43, 83, 149
Τρύφωνος Ευαγγελίδη, Βρύλλειον-Τρίγλια, σελ. 1-167
«Αντίλαλοι απ' τα Μουδανιά και τα γύρω», Τρίγλια, σελ. 280-292

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ (σελ. 185-186)

Απόστολος Κοκκαλάς (Ν. Τρίγλια)

Το 1920 ήρθε ο ελληνικός στρατός, πρώτα μια ομάδα καβαλλαρία, 17 έφιπποι, ανιχνευταί ήταν αυτοί. Ύστερα προχώρησαν προς την Προύσα, έδωσε μάχη ο στρατός στο Μπες εβλέρ και μπήκε στην Προύσα.

Όταν έγινε Φρουραρχείο στα Μουδανιά, υπήρχαν δυνάμεις κινητές που πηγαινόρχονταν, περνούσαν κι απ' την Τρίγλια. Μέσα στην Τρίγλια είχαμε πεζοναύτες που φύλαγαν τα παράλια. Η τούρκικη χωροφυλακή είχε φύγει, δεν υπήρχε καμιά Τουρκική αρχή.

Το 1921 ήρθε κι ο Κωνσταντίνος εκεί με τον αδελφό του τον αρχαιολόγο.

Με την ελληνική κατοχή δεν τους πειράξαμε τους Τούρκους της Τρίγλιας, κανα-δυό νομάτοι μόνο φάγαν ξύλο, μεταξύ αυτών κι ένας Τζεμάλ. Αυτός είχε κάνει και ράφτης στην πόλη, ήταν του χότζα γιος. Η καταγωγή του πατέρα του ήταν από την Λάρισσα, όλο με χριστιανούς σύχναζε αυτός ο χότζας. Και μ' όλο τούτο αυτός ο Τζεμάλ υποστήριξε ύστερα τους Έλληνες, όταν φεύγαμε το 1922.

Απηχήσεις ιστορικών γεγονότων
1.   Ρωσσοτουρκικοί Πόλεμοι (1806-1812, 1828-1822, 1854-1855 Κριμαϊκός, 1877-1878)
2.   Ελληνική Επανάσταση 1821
3.   Διάλυση Γενιτσάρων 1826
4.   Χαττ-ι-σερίφ του Γκιουλχανέ 1839
5.   Χαττ-ι-χουμαγιούν 1856
6.   Σφαγές Αρμενίων, 1894, 1896, 1909, 1915-1916, 1921
7.   Ελληνοτουρκικός πόλεμος 1897-1898
8.   Τουρκικό Σύνταγμα 1908 (Χουριέτ)
9.   Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-1913
10.   Πρώτος Παγκόσμιος πόλεμος 1914-1918
11.   Πρώτος Διωγμός Μικρασιατών από 1914
12.   Εκτοπισμοί από 1916
13.   Αντάρτικο στον Πόντο
14.   Απόβαση ελληνικών στρατευμάτων στη Σμύρνη, Μάιος 1919
15.   Μικρασιατική Εκστρατεία 1919-1922
16.   Κεμαλικό Κίνημα 1919
17.   Τσέτες 1919-1925
18.   Σφαγές, Εκτοπισμοί από 1920

ΕΞΟΡΙΑ ΤΟΥ 1915 (σελ. 180-183)

Απόστολος Κοκκαλάς (Ν. Τρίγλια)
Βασίλειος Κολλυβίδης-Χρυσόστομος Καπάντριας (Ραφήνα)

Το 1915, τον  Ιούλιο, μας σηκώσαν και μας πήγαν στην Προύσα. Λίγα ρούχα πήραμε μαζί, ότι μπορούσε να σηκώσει καθένας. Τ' άλλα τα καταθέσαμε στις εκκλησίες: σεντούκια, στρώματα, μπακίρια και σφραγίστηκαν οι εκκλησίες. Τα κλειδιά τα δώσαμε σ' αυτούς, στη σεβαστή Κυβέρνηση!

Μας πήγαν στην Προύσα, μείναμε εκεί. Είχαν διώξει τους Αρμενίους στο μεταξύ και μείναμε στα σπίτια τους, άλλοι μέναν με το ενοίκιο, άλλοι ήταν φιλοξενούμενοι. Έπεσε ο εξανθηματικός κι η γρίππη η Σπανιόλα. Από την πείνα και την αρρώστια πέθαναν 830 Τριγλιανοί.

Τις εκκλησίες, όπου είχαμε βάλει τα πράγματά μας, τις άνοιξαν μιαν ωραία πρωία, και βγάλαν τα καλύτερα στο μεζάτι (δημοπρασία). Όλη η Προύσα μαζεύτηκε εκεί κι αγόραζαν όσο-όσο: «Αυτό το μπαούλο 3 λίρες»- μα κουρέλια, μα προικιά, μα μεταξωτά, ότι κι αν είχε μέσα, έτσι κλειστό πήγαινε.

Άλλα κλέψαν, άλλα ρήμαξαν, με την ανακωχή βρήκαμε το 1/3 και ζήτημα. Και κείνα που βρήκαμε, μισοκατεστραμμένα και τα χειρότερα, οι επιτήδειοι ανοίγαν τις εκκλησίες και κλέβαν ολόκληρες προίκες, τα καλύτερα.

Αφού μας σηκώσαν ειδικά για να κλέψουν, πρωτοστατούσε το κομιτάτο των Μουδανιών, μια οργάνωση τούρκικη.

Φέραν εκεί πρόσφυγες Τούρκους από της Βουλγαρίας τα μέρη κι απ' αλλού.

Αυτοί, αμάθητοι από διώροφα και τριώροφα σπίτια, τα γκρεμίζαν και πουλούσαν την ξυλεία, τα υλικά. Το μισό χωριό μας το γκρεμίσαν. Και μερικοί ανεπιτήδειοι βουλούσαν πρώτα τη σκάλα και δεν μπορούσαν ύστερα ν' ανέβουν επάνω να γκρεμίσουν το υπόλοιπο σπίτι. Λεηλατήσαν, γκρεμίσαν, ότι πλούτος υπήρχε στα σπίτια όλο τον πήραν, όσα μαξούλια (προϊόντα) βρήκαν τα μάζεψαν, το χωριό το κάναν ελεεινό. Όλοι κλέφτες ήταν, και μεταξύ τους κλέβονταν. Άμα είχε κακή κατσίκα, την έβαζε επάνω στ' ανώϊ, μαζί του, να μην την κλέψουν. Γύφτοι, κατσιβέλοι!

Στην επιστροφή μας από τα χίλια τόσα σπίτια, ζήτημα αν είχαν απομείνει τα 600, κι εκείνα τους λείπαν πόρτες κα παράθυρα. Άλλος κάρφωσε τενεκέδες, άλλος ψάθες, άλλος έκανε καινούργιο, άλλος στου συγγενή του πήγε. Περάσαμε.

Εκείνα τα λίγα που βρήκαμε από τα πράγματά μας-ύστερα και στη μοιρασιά γίναν ανακατωσιές μεταξύ μας, άλλος έπαιρνε άλλου. Τα σεντούκια ανοιχτά τα βρήκαμε.

Οι πρόσφυγες είχαν φύγει στο μεταξύ, μείναν μόνο οι εντόπιοι Τούρκοι, οι δικοί μας.

19.   Έξοδος, Ανταλλαγή πληθυσμών από 1923
Σε χωριστό φάκελο υπάρχει υλικό για την Έξοδο: αριθ. 166-168, 3φ, Βλ. Φακ «Έξοδος»

20.   Τα μετά την Έξοδο:
Α) Οι Έλληνες Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα. Εγκατάσταση σε συνοικισμούς και χωριά, Οι άνθρωποι χωρίς τόπο.
Β) Οι Μικρασιατικοί οικισμοί χωρίς τους Έλληνες κατοίκους τους, Ο τόπος χωρίς τους ανθρώπους.
Γ) ταξίδια Ελλήνων Μικρασιατών στις παλιές Μικρασιατικές τους Πατρίδες.

Βλ. τελευταία παράγραφο του «Έξοδος».