ΚΜΣ-ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΓΙΑΛΙΤΣΙΦΛΙΚ ΒΙΘΥΝΙΑΣ

[Μάκης Αποστολάτος]

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Συνεχίζεται η παρουσίαση της Προφορικής Παράδοσης από το αρχείο του ΚΜΣ, με τον ελληνόφωνο οικισμό ΓΙΑΛΙΤΣΙΦΛΙΚ (σημερινή ονομασία Yaliciftlik), που είναι νοτιοδυτικά και σχετικά σε κοντινή απόσταση από την Τρίγλια (9 χλμ περίπου). Το υλικό συλλέχθηκε από ένα πληροφορητή το 1957 και έχει ενδιαφέρον αφού γεννήθηκε το 1887 στο Γιαλιτσιφλίκ και έζησε εκεί το μεγαλύτερο μέρος της περιόδου μέχρι το 1922 οπότε εγκαταστάθηκε στην Πτολεμαίδα και διετέλεσε για αρκετά χρόνια δήμαρχος της πόλης. Ενδιαφέρον έχουν και οι πληροφορίες του και, ειδικά, αυτές για τη δημιουργία του οικισμού από αποίκους των Αγράφων. Το στοιχείο αυτό επιβεβαιώνεται και από τους πληροφορητές της Τρίγλιας. Η άτυπη ομάδα Τριγλιανών απογόνων-ερευνητών επισκέφθηκε το Γιαλιτσιφλίκ τον Σεπτέμβριο 2019.

Τμήμα χάρτη Ι. Κοκκινίδη σε μεγέθυνση

ΓΙΑΛΙ ΤΣΙΦΛΙΚ

ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΙΚΙΣΜΟ

Η συλλογή έγινε από το συνεργάτη του ΚΜΣ Αλέξη Ιωακειμίδη το Σεπτέμβριο του 1957.

Το υλικό προέρχεται από ένα πληροφορητή, τον Βασίλειο Χατζηευστρατίου Χατζηκυριάκο, ο οποίος γεννήθηκε στο Γιαλί Τσιφλίκ των Μουδανιών Νομού Προύσης το 1887. Σήμερα (1957) είναι 70 χρονώ. Γράμματα έμαθε ως Β' Δημοτικού στο χωριό του. Μιλάει ελληνικά, ξέρει όμως και τούρκικα, αφού ζούσαν μέσα στην Τουρκία. Είναι έξυπνος και καλός πληροφορητής για τον τόπο του. Η σύζυγός του είναι από την Πόλη. Παιδιά δεν έκαναν. Στα τελευταία γεγονότα του Α΄ ευρωπαϊκού πολέμου εξορίστηκε στο εσωτερικό. Ήρθε στην Ελλάδα το 1922 με την Καταστροφή. Εγκαταστάθηκε στην Πτολεμαΐδα ως γεωργός. Επί πολλά χρόνια διετέλεσε δήμαρχος Πτολεμαΐδας όπως και σήμερα.

Για την εγκατάσταση των προσφύγων υπάρχει στο τέλος και δελτίο του Βασίλη Κολλυβίδη (1960).

Κεφ. Α' ΕΝΤΑΞΗ ΤΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ (σ. 4)

Ο οικισμός Γιαλί Τσιφλίκ εντάσσεται στην Επαρχία Βιθυνίας της Περιφέρειας Προύσης.

ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ (σ. 5)

Το Γιαλί Τσιφλίκ είχε Καϊμακαλίκι τα Μουδανιά, Μουτεσαριφλίκι τη Νικομήδεια και Βαλελίκι την Προύσσα.

Κεφαλ. Α' - ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΕΞΑΡΤΗΣΗ (σ. 6)

Ο οικισμός Γιαλί Τσιφλίκ υπαγόταν στη Μητρόπολη Νικομηδείας.

Στα κοντινά χωριά Τερέκιοϊ και Βελετλέρ έδιναν άδειες γάμου.

Υπαγόμασταν στο Δεσπότη της Νικομηδείας, ο οποίος έρχονταν 1-2 φορές το χρόνο και λειτουργούσε. Το χωριό μου έβγαλε και ένα δεσπότη που ιερουργούσε στα Ιεροσόλυμα από την Ανταλλαγή κι εδώ, αλλά δεν ξέρω αν ζει ακόμη.

Παπάδες είχαμε 4, όλοι χωριανοί μου που ο πρεσβύτερος πάντα έκανε και καθήκοντα Εξάρχου στο χωριό μας καθώς ...??

Κεφαλ. Β' - ΚΑΤΑΓΩΓΗ (σ. 8 )

Όπως ακούαμε από γεροντότερους 166 χρόνια πριν από την ανταλλαγή (1922-166= 1756 ??) (εγκαταστάθηκαν οι πρόγονοί μας στο Γιαλί Τσιφλίκ. Παλαιότερα ήταν ένα τσιφλίκι που ανήκε στο σουλτάνο Χαμίτ και απ' αυτόν αγόρασαν οι πρόγονοί μας.

Ο προπάππος μου όπως έλεγε ο μπαμπάς μου μαζί με άλλες 11 οικογένειες που ήρθαν από τα Άγραφα ήταν οι πρώτοι κάτοικοι του Γιαλί Τσιφλίκ. Ο προπάππος μου μάλιστα ήταν μόνος ξένος σε σχέση με τους άλλους νέους συγχωριανούς του γιατί είχε έρθει από τη Βλάστη ? του Νομού Κοζάνης στα 1756 περίπου γιατί 166 χρόνια είχαν εγκατασταθεί πριν από το 1922 που φύγαμε από το χωριό και 35 χρόνια που μένομε εμείς στην Πτολεμαΐδα, άρα πριν από 201 χρόνια περίπου πρωτοεγκαταστάθηκαν οι πρόγονοί μας στο Γιαλί Τσιφλίκ.
Μετά μεγάλωσε το χωριό μας και έφθασε τα 450 σπίτια μέχρι το 1914.

Απ' αυτά 300 οικογένειες μένουν τώρα στην Πτολεμαΐδα.

Κεφαλ. Γ' - ΓΛΩΣΣΑ (σ. 10)

Στο χωριό μου το Γιαλί Τσιφλίκ από πάππου προς πάππου ελληνικά μιλούσαμε.

Η ελληνική ήταν μητρική μας γλώσσα και αυτή έμεινε μέχρι την έξοδο.

Όσες καταστάσεις και πιέσεις αν περάσανε στο διάστημα που μέναμε στο χωριό, τη γλώσσα μας δεν μπόρεσαν να την αλλοιώσουν οι Τούρκοι, γιατί ήμασταν μεγάλο ελληνικό χωριό και μας φοβόνταν αντί να τους φοβηθούμε.

Δυο κοντινά μας χωριά το Τερέκιοϊ και Βελετλέρ δεν άντεξαν στις πιέσεις και έχασαν τη γλώσσα τους, έγιναν τουρκόφωνοι. Ήταν τα μόνα τουρκόφωνα ελληνικά χωριά στην περιοχή μας και ανήκαμε μαζί με 7 στο Καϊμακαμλίκι των Μουδανιών. Και τα άλλα ελληνικά χωριά μεγάλα ήταν και δεν μπόρεσαν να αλλοιώσουν τη γλώσσα τους, δηλαδή να τους κάνουν τουρκόφωνους. Εμείς μάλιστα είχαμε και κάποιο μυστικό προνόμιο από το σουλτάνο Χαμίτ, να συλλαμβάνουμε κι να σκοτώνουμε ακόμη τους διάφορους ληστές είτε Τούρκοι ήταν αυτοί είτε Έλληνες.
Έλληνες ληστές δεν είχαμε και μόνο Τούρκοι Κιρκάσιοι ήταν (Τσερκέζοι) που τους σκοτώναμε χωρίς να δώσουμε λόγο άμα ήταν επικηρυγμένοι.

Ε' Γεωγραφικά Στοιχεία
1.   Θέση του χωριού
2.   Δρόμοι εξωτερικοί
3.   Κλίμα

ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ (σ. 12)

Το χωριό μου ήταν χτισμένο επάνω σ' ένα λόφο που θα είχε έκταση ίσαμε 2 χιλιόμετρα περίπου.

Από Β. φαίνονταν η θάλασσα και είχαμε ένα μικρό λιμανάκι του χωριού μας. Το λιμανάκι αυτό απείχε ¼ της ώρας (3 χλμ) περίπου απ' το οποίον φορτώναμε τα προϊόντα μας για την Πόλη, Μουδανιά και Τρίγλια, λέγονταν Καπαντσέ [Kapandja (Κίπερτ)]. Γύρω-γύρω ανατολικά και δυτικά ήταν τα βουνά χαμηλά βέβαια που θα έκανες 1 ώρα να ανεβείς απ' τους πρόποδες ως την κορυφή τους. Τα βουνά αυτά ήταν ανατολικά και τεπέδες και κορυφές και κουμαριές. Δυτικά το Κρυονέρι.

Οι 3 τεπέδες και το Κρυονέρι ήταν κατάφυτα από μασιάδες (=δρυς) και πεύκα και το Κουμαριές με κούμαρα.
Κοντά σ' εμάς (2 χλμ ΝΑ) ήταν και το τούρκικο χωριό Γιαμάνκιοϊ που είχε πολλά δάση. Στα δάση του Γιαμάνκιοϊ είχαν και οι χωριανοί ιδιόκτητα δάση ως 3000 στρέμματα.

Τα δάση δε των βουνών μας ανήκανε αποκλειστικά στην κυριότητα του Γιαλί Τσιφλίκ.


Κεφ. Η' - Εσωτερική μορφή του χωριού
ΕΚΚΛΗΣΙΑ (σ. 14)

Στο χωριό μας μια μόνο εκκλησία είχαμε, της Παναγίας. Γιόρταζε στις 15 Αυγούστου.

Ήταν μεγάλη και χωρούσε ως 2000 ψυχές. Πότε τη χτίσανε δεν θυμάμαι, πάντως έγινε στου παππού μου τον καιρό. Ήταν πέτρινη και με κεραμίδια σκεπασμένη.

Από εικόνες και πολυέλαιους πλούσια στολισμένη από τις πολλές δωρεές των συγχωριανών μας.

ΣΧΟΛΕΙΟ (σ. 15)

Σχολείο είχαμε ένα μεγάλο με ΣΤ' τάξεις του Δημοτικού και 2 σχολαρχείου.

Είχαμε 3 δασκάλους από την Πόλη και οι άλλοι ήταν από το χωριό μας και από τα γύρω χωριά.

Οι δάσκαλοι όλοι και οι παπάδες πληρώνονταν από το ταμείο της εκκλησίας που το διοικούσε η δημογεροντία του χωριού μας. Αυτή φορολογούσε τον κάθε κάτοικο με ετήσια φορολογία σε είδη από τα προϊόντα του ή σε χρήμα και πλούτιζε το ταμείο της εκκλησίας που είχε και εισοδήματα από δωρεές πολλές γιατί ο κόσμος ήταν πλούσιος και θρησκόληπτος.


Κεφ. Θ΄ ΚΟΝΤΙΝΑ ΚΑΙ ΜΑΚΡΙΝΑ ΧΩΡΙΑ
ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΩΡΙΑ (σ. 17)

Το Γιαλί Τσιφλίκ διοικητικά ανήκε στο Καϊμακαμλίκι των Μουδανιών.

Έτσι γύρω μας ελληνικά χωριά και που ανήκανε στο Καϊμακαμλίκι των Μουδανιών, μαζί με το δικό μας, ήταν τα παρακάτω χωριά:

Τερέκιοϊ, δυτικά του Γιαλί Τσιφλίκ σε 2 ώρες (8 χλμ) περίπου απόσταση και με 300 οικογένειες όλες ελληνικές, αλλά τουρκόφωνους.

Βελετλέρ, δυτικά (Ν) κι αυτό απ' το χωριό μας σε 1,5 ώρα (3 χλμ) απόσταση με 200 περίπου οικογένειες, τουρκόφωνοι κι αυτοί.

Σιγή, ανατολικά (ΒΑ) του Γιαλί Τσιφλίκ σε 2,5 ώρες (12 χλμ) απόσταση και με 500 περίπου οικογένειες όλοι ελληνόφωνοι.

Νεοχωράκι, ανατολικά του χωριού μας, σε 3 ώρες (18 χλμ) απόσταση με 50 οικογένειες ελληνόφωνους.

Νεοχώρι, σε 5 ώρες απόσταση ανατολικά, πάλι απ' το χωριό μας με 150 οικογένειες ελληνόφωνους.

Μεσόπολη, νότια (17 χλμ Α ΝΑ) του χωριού μας με 300 οικογένειες ελληνόφωνους σε 4 ώρες περίπου απόσταση.

Ελιγμούς, Ανατολικά σε 6,5 ώρες (25 χλμ) απόσταση με 200 οικογένειες ελληνόφωνους.

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
Κεφάλαιο Α' Η ζωή του ανθρώπου
Κεφάλαιο Β' Θρησκευτική Ζωή και λαϊκή λατρεία
Κεφάλαιο Γ' Σχολεία
Κεφάλαιο Δ' Λαϊκή Επιστήμη
Κεφάλαιο Ε' Λαϊκή Τέχνη
Κεφάλαιο ΣΤ' Οικονομία
Κεφάλαιο Ζ' Αυτοδιοίκηση
Κεφάλαιο Η' Λαϊκό Δίκαιο
Κεφάλαιο Θ' Σχέσεις Ελλήνων και Τούρκων
Κεφάλαιο Ι' Φυλές


Κεφ. ΣΤ' - ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ (σ. 19)

Ο πλούτος του χωριού μας ήταν μεγάλος. Ένα χρόνο μπορούσες να ζήσεις χωρίς να (ζυμώσεις) αγοράζεις και να δανείζεσαι ψωμιά.

Είχαμε πολλά χωράφια, όσα ήθελε ο καθένας. Εκτάσεις υπήρχαν πολλές στην περιοχή μας.

Σπέρναμε δημητριακά, είχαμε ελιόδεντρα πολλά. Οπωροφόρα δέντρα πολλά καθώς και μουριές για μεταξοσκώληκες όπου βγάζαμε κουκούλια. Αμπέλια για σταφύλι και κρασιά, πολλά. Κρομμύδια και σκόρδα που τα πηγαίναμε στην Πόλη. Τα έσοδά μας από την παραγωγή ήταν τέτοια που ζούσαμε παραδεισένια ζωή.

Τα χτήματά μας ήταν πολλά και με λίγη φροντισμένη δουλειά γέμιζε ο τόπος. Από σιτηρά μας έφτανε για ψωμί και διατροφή των ζώων. Δεν πουλούσε γιατί ήταν φτηνά. Ούτε φρούτα πουλούσαμε γιατί ήταν φτηνά και πολλά τα χάναμε που σάπιζαν.

Κρομμύδια βγάζαμε πολλά που με κάρα τα κατεβάζαμε στο λιμάνι μας και από κει με καΐκια τα πηγαίναμε στην Πόλη. Απ' τα κρομμύδια παίρναμε αρκετά χρήματα.

Επίσης βγάζαμε και αρκετά σκόρδα που τα πηγαίναμε στην Προύσα. Τα κουκούλια τα πηγαίναμε στα Μουδανιά όπου υπήρχαν εργοστάσια μετάξης. Το λάδι και οι ελιές πάλι τα πηγαίναμε στην Πόλη.

Από τα χρήματα που παίρναμε απ' την πώληση κρομμυδιών, σκόρδων, κουκουλιών και λαδιού καλύπταμε πλούσια τις διάφορες ανάγκες μας σε είδη ρουχισμού, επίπλων οικιακών σκευών κλπ.

Κάναμε και πολλά ατομικά έξοδα εμείς οι άντρες, γιατί είχαμε 24 καφενεία στο χωριό που δούλευαν όλα. Ήμασταν και πολύ καφενόβιοι.
Επίσης είχαμε και 10 παντοπωλεία, 1 υφασματάδικο και ένας έρχονταν κάθε Δευτέρα από τα Τρίλια και άνοιγε σερτή???

Στο χωριό μας έρχονταν και ψώνιζαν τα γύρω κοντινά τούρκικα χωριά που απείχαν από μισή ώρα (2 χλμ) έως 1 ώρα (6 χλμ). Τα χωριά αυτά ήταν: 1) Γιασέλι, 2) Γέρτσα, 3) Γιαμάν κιοϊ 4) Καϊμαν μπασι, 5) Χαντσαρλή

Οι Τούρκοι των χωριών αυτών έφερναν και πουλούσαν σε μας ξυλοκάρβουνα, ξύλα και γιαούρτια. Μέσα στο χωριό ήταν και επαγγελματίες, ραφτάδες, τσαγκάρηδες, μαραγκοί, σιδεράδες κλπ, οι οποίοι εργάζονταν μόνο στα μαγαζιά τους χωρίς να βγαίνουν έξω για τις ανάγκες του χωριού και των γύρω τούρκικων χωριών.

Μερικοί νέοι για καλλίτερα δήθεν πήγαιναν στα Μουδανιά και έραβαν τα κουστούμια τους.

Το χωριό μας παρουσίαζε γενικά κίνηση κωμόπολης.

Παρά τη ζωηρή κίνηση που είχε το χωριό μας κάθε Πέμπτη πηγαίναμε στα Τρίλια που γίνονταν εβδομαδιαία αγορά. Εκεί μαζεύονταν όλα τα ελληνικά χωριά των Μουδανιών καθώς και τα Τούρκικα.

Στα Τρίλια πηγαίναμε πάντα για καλλίτερα και πιο σύντομα με καΐκια. Μιάμιση ώρα κάναμε.

Κάποτε πηγαίνανε μερικοί και στο παζάρι των Μουδανιών. Πότε γίνονταν αυτά δεν θυμάμαι.

Με την τόσο καλή οικονομική μας κατάσταση, η ζωή μας ήταν πολύ καλή και δεν μας δημιουργούνταν η ανάγκη να ξενιτευτούμε.

Μάλιστα το θεωρούσαμε υποτιμητικό για έναν που θα ήθελε να ξενιτευθεί για χρήματα. Είχαμε και χτίστες καλούς στο χωριό που έκαναν όλες τις οικοδομές μας Είχαμε τα περισσότερα σπίτια με 2 και 3 πατώματα πέτρινα και σκεπασμένα με κεραμίδια. Οι χτίστες μας δεν πήγαιναν σε άλλα χωριά να χτίσουν.


Κεφ. Θ' ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΟΙ (σ. 26)
Σχέσεις Ελλήνων και Τούρκων

Από τα παλαιότερα χρόνια μέχρι το Χουριέτ (1908) περνούσαμε πολύ καλά. Κουτσούκ Γιουνάν, μικρή Ελλάδα, έλεγαν οι Τούρκοι το χωριό μας.

Μας φοβόνταν οι γύρω Τούρκοι και δεν τους φοβόμασταν. Έλεγαν οι γεροντότεροι μάλιστα πως είχαν κάποιο προνόμιο από τον σουλτάνο Χαμίτ να καταδιώκουν αποκηρυγμένους (σ.σ. επικηρυγμένους) ληστές Τούρκους, να τους συλλαμβάνουν και εν ανάγκη να τους σκοτώνουν κι όλας.

Μ' αυτό το προνόμιο κανένας τέτοιος ληστής δεν γλύτωνε. Έτσι ήμασταν ο φόβος και ο τρόμος των Τούρκων. Στις αρχές δεν φερόμασταν με υποταγή.

Αλλά ότι αποφάσιζε η δημογεροντία αυτό γίνονταν.

Ο τρόπος διοίκησης στο χωριό και η προσπάθεια στην εκπαίδευση, στο σχολείο ήταν ελληνικοτάτη. Μας υποχρέωναν να διδάσκεται και η Τουρκική γλώσσα στο σχολείο, αλλά κανείς δεν τη μάθαινε.

Η ελληνική ιστορία διδάσκονταν ελεύθερα του 1821 καθώς και όλα τα πατριωτικά ποιήματα του Ρήγα Φεραίου.

Κάποτε στις σχολικές τελετές φέρνανε και τον Καϊμακάμη από τα Μουδανιά, που απαγγέλνονταν πολλά πατριωτικά ποιήματα, αλλά δεν έλεγε τίποτε. Ή δεν καταλάβαινε ή αδιαφορούσε. Πολλές φορές γίνονταν μουσικοί έρανοι στο χωριό που το προϊόν πήγαινε για το Ελληνικό Ναυτικό ή για το στρατό.

Αυτό από παλαιότερα γίνονταν αυτό. Και προδοσίες δεν είχαμε απ' το χωριό, και αν παρουσιάζονταν κανένας τιμωρούνταν σκληρά από όλους μας και δύσκολα επαναλαμβάνονταν.

Έτσι σαν ελεύθερη Ελλάδα κάναμε όλες τις θρησκευτικές μας τελετές χωρίς να ενοχλούμεθα από Τούρκους.

ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ (σ. 31)

Στην Πτολεμαΐδα εγκαταστάθηκε το περισσότερο χωριό ως γεωργοί πάλι, αλλά με πολύ λιγότερα χωράφια ως 25 στρέμματα κατά οικογένεια και η ζωή μας εδώ είναι πολύ φτωχική. Στο Γιαλί Τσιφλίκ ζούσαμε ασυγκρίτως καλλίτερα και ας οργώναμε τη γη με τα πρωτόγονα μέσα.
Τώρα στο Γιαλί Τσιφλίκ ζούνε μόνο 14 οικογένειες Τούρκων που πήγαν από τη Μακεδονία.

Μόνο η εκκλησία δεν χάλασε και τα σπίτια που μένουν, όλα τα άλλα έγιναν ερείπια.

Κάπου 300 οικογένειες από το Γιαλί Τσιφλίκ εγκατασταθήκαμε ως γεωργοί στην Πτολεμαΐδα, 150 οικογένειες στο Παλαιοχώρι της Καβάλας και από 4-5 οικογένειες στην Αλεξανδρούπολη, Θεσσαλονίκη, Αθήνα και Νέα Τρίγλια Χαλκιδικής.

Ευτυχώς ανθρώπινα θύματα δεν είχαμε κατά το διάστημα αυτό.

17/11/1960 Βασίλειος Κολυβίδης (Ραφήνα, γεννήθηκε στην Τρίγλια)
Από το Γιαλί Τσιφλίκ οι περισσότεροι έχουν εγκατασταθεί στα Καϊλάρια της Κοζάνης.