ΚΜΣ-ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΝΤΕΡΕΚΙΟΪ ΒΙΘΥΝΙΑΣ

[Μάκης Αποστολάτος]

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Συνεχίζεται η παρουσίαση της Προφορικής Παράδοσης από το αρχείο του ΚΜΣ, με τον τουρκόφωνο οικισμό ΝΤΕΡΕΚΙΟΪ (σημερινή ονομασία Dere), που βρίσκεται νοτιοανατολικά και σχετικά σε κοντινή απόσταση από το Γιαλιτσιφλίκ και το Βελετλέρ. Το υλικό συλλέχθηκε από ένα πληροφορητή το 1961 και έχει ενδιαφέρον αφού γεννήθηκε το 1894 στο Ντερέκιοϊ και έζησε εκεί το μεγαλύτερο μέρος της περιόδου μέχρι το 1922, επιστρατεύτηκε και τον έστειλαν στο Τσανάκαλε, αλλά το έσκασε και πήγε στην Ελλάδα, όπου υπηρέτησε ως στρατιώτης για 5 χρόνια και μετά επέστρεψε στο χωριό του μέχρι την οριστική Έξοδο το 1922. Και αυτό το χωριό ήταν τουρκόφωνο, όπως το γειτονικό του Βελετλέρ. Η άτυπη ομάδα Τριγλιανών απογόνων-ερευνητών επισκέφθηκε το Ντερέκιοϊ τον Σεπτέμβριο 2019.

ΝΤΕΡΕΚΙΟΪ

Τμήμα του Χάρτη Ι. Κοκκινίδη σε μεγέθυνση

ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΙΚΙΣΜΟ

Η συλλογή έγινε από το συνεργάτη του ΚΜΣ Μπάμπη Νικηφορίδη σε αποστολή του στα Κιμμέρια Ξάνθης το Δεκέμβριο του 1961. Το υλικό προέρχεται από 1 πληροφορητή.

Ο πληροφορητής Γιάννης Μητσίδης γεννήθηκε στο Ντερέ κιοϊ. Τώρα είναι 70 χρονώ, [δηλαδή γεννήθηκε στα 1902 (σ.σ. πρόκειται για πρόσθετο σχόλιο με άλλο γραφικό χαρακτήρα που μοιάζει με εκείνον της Μέλπως Μερλιέ, αλλά το 1902 αποδεικνύεται λάθος αφού 1961-70= 1891. Το σχόλιο της Μέλπως, για την ηλικία του πληροφορητή, συνεχίζεται και στην επόμενη παράγραφο]. Οι γονείς κι οι απόγονοί του, όσο θυμάται, ήταν όλοι από εκεί. Ο πατέρας του ήταν γεωργός.

Σχολείο πήγε 3-4 χρόνια. Κατόπι πήγε στρατιώτης.

Το 1914 [σ.σ. συνεχίζεται το σχόλιο με τον ίδιο γραφικό χαρακτήρα, μάλλον, της Μέλπως Μερλιέ, (Αν πήγε σχολείο 6 ετών κι έμεινε 4 χρόνια, πήγε στα 1898 κι έφυγε στα 1902. Αν έφυγε από το σχολείο 10 χρόνων, στα 1902, στα 1914, όταν τον πήραν στρατιώτη ήταν 22 ετών, τόσκασε και ήρθε στην Ελλάδα. 5 χρόνια στρατιώτης και ένα χρόνο περίπου στη Σαλονίκη, ο Μητσίδης είναι 28 ετών στα 1920. Γυρίζει στο χωριό του για 2 χρόνια και φεύγει οριστικά στα 1922 σε ηλικία 20 ετών. Βέβαια οι αριθμοί είναι «περίπου», αλλά πιο εξυπηρετικοί, νομίζω, από την αοριστολογία) τον στείλαν σα στρατιώτη στο Τσανάκκαλέ και κατόπιν τόσκασε και ήρθε στην Ελλάδα. Υπηρέτησε εδώ 5 χρόνια στρατιώτης και κατόπιν ήρθε στη Θεσσαλονίκη. Στη Θεσσαλονίκη εργάστηκε περίπου 8 μήνες σε εστιατόρια και κατόπι γύρισε πίσω, στο χωριό του, για να ξαναφύγει πια οριστικά το 1922 με την καταστροφή.

Παντρεύτηκε στην Ελλάδα. Συγχωριανή του είναι και η γυναίκα του. Έχει 2 κορίτσια. Είχε κι ένα αγόρι και τόχασε.

Ο Γιάννης Μητσίδης είναι λαμπρός πληροφορητής: θετικός, πρόθυμος, σοβαρός. Το χωριό του το παίζει στα δάχτυλά του και η μνήμη του είναι ακμαιότατη. Μολονότι τουρκόφωνος, επειδή έκαμε αρκετά χρόνια στην Ελλάδα και πριν από την καταστροφή, μιλάει αρκετά καλά τα ελληνικά.

Πήρε και τετράδιο για να γράψει χειρόγραφα.

(σ.σ. νέο σχόλιο με τον ίδιο γραφικό χαρακτήρα: Ο πληροφορητής αυτός θα έμεινε στο χωριό του ως 22 χρόνων αν έκαμε στο Ντερέκιοϊ τη θητεία του, αλλά καθώς έφυγε «κατόπι» αν υποθέσουμε γρήγορα, δεν μετρούμε τη θητεία. Στα 22 χρόνια προσθέτομε τα 2 χρόνια την έξοδο=24. 24 χρόνια, σε χρόνια ταραχώδη είναι φυσικό να παίζει το χωριό «στα δάχτυλά του»)

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
ΘΕΜΑΤΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑΣ
ΚΕΦΆΛΑΙΟ Α' 1. Όνομα
      2. Δελτίο της Χαρτογραφικής Υπηρ. του ΚΜΣ (Γεωγρ.Τοποθέτηση)
      3. Ένταξη του Οικισμού
      4. Τουρκική Διοίκηση
      5. Εκκλησιαστική Εξάρτηση

ΚΕΦΑΛΑΙΟ    Β' Κάτοικοι
      Γ' Γλώσσα
      Δ' Δελτία με ποικίλο περιεχόμενο
      Ε' Γεωγραφικά Στοιχεία
      ΣΤ' Λαξευτές Σπηλιές
      Ζ' Τοπωνύμια
      Η' Εσωτερική μορφή του χωριού
      Θ' Κοντινοί και μακρινοί Οικισμοί
      Ι' Σχέσεις και Συναλλαγές του Οικισμού

Κεφαλ Α' ΟΝΟΜΑ (σ.3)
(Μπ. Νικηφορίδης-Γιάννης Μητσίδης, 3/12/1960)

ΝτερέκιοΪ ήταν τ' όνομα του χωριού. Έτσι το λέγαμε κι εμείς, έτσι το ξέραν και οι άλλοι και Έλληνες και Τούρκοι. Και στα εκκλησιαστικά τα χαρτιά και στα κρατικά έτσι ήταν γραμμένο.

Επειδή ήταν κτισμένο μέσα στο ντερέ το είπαν Ντερέκιοϊ.

ΕΝΤΑΞΗ ΤΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ (σ. 4)
(Μπ. Νικηφορίδης-Γιάννης Μητσίδης, 3/12/1960)

Ο Οικισμός Ντερέκιοϊ εντάσσεται στις παρακάτω ενότητες: Μικρασιατική Επαρχία Βιθυνίας, Περιφέρεια Προύσας, Τμήμα Μουδανιών.

ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΕΞΑΡΤΗΣΗ (σ. 7)
(Μπ. Νικηφορίδης-Γιάννης Μητσίδης, 3/12/1960)

Μητρόπολή μας ήταν η Νικομήδεια, από κει ερχόταν ο Δεσπότης. Το χρόνο μια φορά ερχόταν στο χωριό. Δεν είχε ορισμένη εποχή., όπως τόφερνε η σειρά, χειμώνα ή καλοκαίρι ερχόταν.

Δεσπότ Βεκιλί ήταν στην Απολλωνιάδα, εκεί ήταν ο Αρχιμανδρίτης, άδειες γάμου από κει παίρναμε. Είχαμε όμως και Έξαρχο στο χωριό. Τέσσερις παπάδες είχαμε, όλοι εντόπιοι ήταν. Ο ένας από τους τέσσερις ήταν Έξαρχος κι αυτός έπαιρνε από την Απολλωνιάδα τις άδειες. Εμείς από το χωριό τις παίρναμε, δεν ήταν ανάγκη να πάμε στην Απολλωνιάδα.

Εκεί διαζύγια δεν είχαμε. Άμα παντρευόσουν μια φορά, μαζί θα πήγαινες με τη γυναίκα ως το τέλος και παντρεμένος πέθαινες.
Ούτε Νικομήδεια πηγαίναμε, στη Μητρόπολη, δεν υπήρχε λόγος.

Κεφαλ. Β' ΚΑΤΟΙΚΟΙ (σ. 9)
(Μπ. Νικηφορίδης-Γιάννης Μητσίδης, 3/12/1960)

700-750 σπίτια είχε το χωριό μας, όλοι Έλληνες ήμασταν και ντόπιοι σχεδόν όλοι. Δεν ξέρουμε να ήρθαν απ' αλλού κάτοικοι. Κι αν ήρθαν από τη Μακεδονία ή από άλλα μέρη τίποτε μαστόροι ή γαμπροί, θα ήταν κάτι λιγοστοί.

Όταν πρωτοχτίστηκε το χωριό, ακούαμε ότι ήταν 12 σπίτια κι ύστερα αυξήθηκαν.

Εκεί ήτα δάσος πρώτα, κι όταν έβαλαν κάποτε μαχαίρι οι Τούρκοι στους Ρωμιούς, έτρεξαν από διάφορα μέρη και κρύφτηκαν εκεί, στα παλιά χρόνια, ίσως και 500 χρόνια πριν.

Αλλά φοβόνταν εκεί ο ένας απ' τον άλλο. Ύστερα δώσαν αμνηστία και είπαν να βγουν όσοι είναι κρυμμένοι, αλλά φοβόνταν να βγουν.
Στέλνουν έναν στα Μουδανιά κι έρχεται και τους λέει να βγουν όσοι κρύβονται.

Και κάναν σπίτια τότε, εκείνα τα πρώτα 12.

Κεφαλ. Γ' ΓΛΩΣΣΑ (σ. 11)
(Μπ. Νικηφορίδης-Γιάννης Μητσίδης, 3/12/1960)

Η γλώσσα μας ήταν  τουρκική. Πολύ λίγοι καταλάβαιναν τα ελληνικά. Τα παιδιά τα μάθαιναν όλα ξένη γλώσσα, εξήγηση έκαναν από τα ελληνικά στα τουρκικά κι από τα τουρκικά στα ελληνικά. Και στο σχολείο μας επιτρέπαν να μιλούμε τουρκικά. Τα βιβλία μας ήταν ελληνικά, είχαμε όμως και τούρκικα, στο σχολείο.

Στην εκκλησία ελληνικά λέγονταν 'όλα και το Ευαγγέλιο ελληνικά, στις μεγάλες όμως γιορτές τα εξηγούσε και τούρκικα ο παπάς.
Και τα τραγούδια μας ήταν τούρκικα.

Από παιδιά η γλώσσα μας ήταν τούρκικη, ελληνικά δε θυμόμαστε να μιλούσαν καμιά φορά εκεί. Ελληνικά ακούαμε εμείς μόνο όταν πηγαίναμε στα Μουδανιά.


Κεφαλ. Ε' Γεωγραφικά Στοιχεία
1.   Θέση του χωριού
2.   Δρόμοι εξωτερικοί
3.   Γεφύρια
4.   Κλίμα

ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ (σ. 13)
(Μπ. Νικηφορίδης-Γιάννης Μητσίδης, 3/12/1960)

Το χωριό μας ήταν κτισμένο μέσα σε ντερέ και έβλεπε στην Ανατολή.

Ντερέ λέγοντας δεν ήταν ένας ντερές, ήταν δύο ντερέδες που ενώνονταν μέσα στο χωριό και ο ένας λεγόταν Αραμπατζί ντερεσί και ο άλλος Κιλλίκ ντερεσί. Στεγνοί ντερέδες ήταν, το χειμώνα είχαν μόνο νερό, το καλοκαίρι δεν είχαν.

Το μπαίρι πίσω μας λεγόταν Άϊ Γιώργη μπαϊρί, ελιές και μουριές είχε, και πάνω από τις ελιές είχε πεύκα. Μόλις δέκα λεπτά ήθελες να τ' ανέβεις.
Βουνά δεν είχαμε εμείς στο μερά μας (περιοχή που ανήκει στο χωριό) (στους χάρτες διαγράφονται βουνά σε απόσταση 1, 2 και 3 χλμ).

Από τα Μουδανιά απείχαμε 2,5 ώρες (10 χλμ) νοτιοδυτικά

ΔΡΟΜΟΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΙ (σ. 15)
(Μπ. Νικηφορίδης-Γιάννης Μητσίδης, 3/12/1960)

Δημόσιος δρόμος, σωσέ γιολού δεν περνούσε σ εμάς εκεί. Με τα χωριά μας ένωναν καρά γιολ (άστρωτοι δρόμοι), άλλοι ομαλοί κι άλλοι ορεινοί.

Αραμπάς πήγαινε μόνο στο Τσέρκιργιε (Cekirge) και στο Μπαλαμπανιζίκ. Σ' άλλα χωριά μόνο ζώα πήγαιναν.

ΓΕΦΥΡΙΑ (σ 16)
(Μπ. Νικηφορίδης-Γιάννης Μητσίδης, 3/12/1960)

Γέφυρα είχαμε μια μπροστά στο σχολείο, στην πλατεία, ξύλινη αλλά μεγάλη. Και μια ήταν στο Ντεϊρμέν Ονέϊ, κι αυτή ξύλινη, και μια ακόμα για να περάσεις στον Καρσί γιακά κι αυτή ξύλινη, και μια στον Κούμρου μαχλεσί, το όλον τέσσερις. Αν λογαριάσεις και μια μπροστά στον έξω μύλο, μας κάνουν πέντε.

ΚΛΙΜΑ (σ. 17)
(Μπ. Νικηφορίδης-Γιάννης Μητσίδης, 3/12/1960)

Το κλίμα μας ήταν πολύ καλό. Λίγη ελονοσία είχαμε και προπαντός τα παιδιά μας πιάναν πυρετό από τα ξινά φρούτα. Έπινες ένα σουλφάτο και γινόσουν καλά.

Το καλοκαίρι είχαμε το βοριά μας για λίχνισμα, είχαμε όμως και τους νοτιάδες μας ταχτικά.

Το χειμώνα έπιανε χιόνι πολύ. Κάθε χρόνο χιόνιζε, αλλά όχι με φουρτούνα. Άμα χιόνιζε, και 10 και 15 μέρες βαστούσε, ερχόταν καιρός που και 1 μήνα βαστούσε, αλλά το κρύο ήταν γερό, δε σε περόνιαζε. Ήρθε εποχή που με μισό μέτρο χιόνι μαζέψαμε ελιές, δεν πάγωνες.

Το χιόνι έπεσε το μεγαλύτερο? στα Χριστούγεννα, ο χειμώνας μας τότε ήταν ....... όμως που και νωρίτερα έπεσε.

Ο χ. Δουλειές δεν είχαμε.

Άμα πιάναμε την Πεντηκοστή, ο χειμώνας πάει πια. Τότε δουλειά: στις ελιές, στ' αμπέλια.

Βροχή δεν είχαμε, πολλές εμείς. Δε βγαίναμε πάντως σε γιαγμούρ εντρασί (δέηση βροχής) δεν ανακατευόμασταν στις δουλειές του Θεού.

Το καλοκαίρι μέτρια ζέστη είχαμε. Τότε φυσικά και στο χωράφι θα μείνεις, θα κοιμηθείς στη δροσιά.

Τα παιδιά κάναν χαβούζα στον Κιλλίκ ντερέ και βουτούσαν.

Ο τρύγο του σταφυλιού ήταν το Σεπτέμβριο.

Και τότε δεν είχαμε πολλές βροχές. Μέτριες.

Τις ελιές αρχίζαμε να τις τρυγούμε από του Αϊ Δημητρίου κι ύστερα. Από τις 15 Αυγούστου όμως κι έπειτα μαζεύαμε πρώτα όσες πέφταν κάτω. Κανονικά τις σχάλες? τις στήναμε στις 8 Νοεμβρίου, των Ταξιαρχών.

Κεφαλ. Ζ' ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ (σ. 20)
(Μπ. Νικηφορίδης-Γιάννης Μητσίδης, 3/12/1960)

1.   ΚΟΡΟΥ ΜΠΑΓΛΑΡ, Μισή ώρα προς το τουρκοχώρι Μουζά μπασί. Αμπέλια, ελιές και μουριές είχαμε εκεί.
2.   ΚΟΓΑΝΛΙΚ, ¼ της ώρας από το χωριό, επίσης προς το Μουζά μπασί. Ελιές και αμπέλια είχαμε κι εκεί.
3.   ΤΑΧΤΑ ΜΠΕΝΤΙ, Εκεί ήταν μπεντ, όπου περνούσε το νερό για να γυρίζει το μύλο και μάλιστα ξύλινο, γι' αυτό το είπαν έτσι (Ταχτά μπεντί= ξύλινο φράγμα). 10 λεπτά ήταν από το χωριό, προς την ίδια που ήταν και τα προηγούμενα.
4.   ΝΤΑΟΥΛΙΚ, Και αυτή η τοποθεσία ήταν προς τη μεριά του Μουζέμπασί, βόρεια, ½  ώρα περίπου από το χωριό. Ελιόδεντρα είχαμε κι εκεί κι αμπέλια.
5.   ΤΑΪΡ ΝΤΕΡΕ.15-20 λεπτά, κι αυτό βόρεια του χωριού. Μια χαράδρα ήταν αλλά δεν είχε νερό. Ελιές όλο είχαμε σ' αυτό το μέρος.
6.   ΜΠΕΝΤ ΜΠΑΣΙ, Πλάι στο χωριό ήταν αυτή η τοποθεσία, ούτε 5 λεπτά απόσταση. Μπαξέδες με μουριές κι ελιές ανάμεικτα ήταν εκεί.
7.   ΣΙ(Γ)ΙΓΙΟΛΟΥ, ½ ώρα βορειοανατολικά. Από κει περνούσε ο δρόμος για τη Σιγή γι' αυτό λεγόταν έτσι. Ελιές και μουριές ήταν κι εκεί.
8.   ΑΡΑΠ ΓΕΡΛΕΡΙ, ½ ώρα από το χωριό, πλάι στο Σί(γ)ιγιολου. Κι εκεί ανάμεικτα ήταν: ελιές, αμπέλια, μουριές.
9.   ΣΟΥΠΟΥΡΓΚΛΙΚ, ¼ της ώρας στην ίδια πλευρά που ήταν και το προηγούμενο. Αμπέλια κι ελιές ανάμεικτα κι εκεί.
10.   ΤΟΥΡΚΟΥΤΖΕΪ ΜΠΟΥΝΑΡΙ, 10 λεπτά από το χωριό, ανατολικά. Είχε και πηγή εκεί. Εκτός από μουριές είχαμε κα καρυδιές και κερασιές σ' αυτό το μέρος.
11.   ΝΑΛΜΠΑΝΤ ΤΣΙΝΑΡΙ, 5 λεπτά απόσταση, άκρη του χωριού πες, ανατολικά. Κι εδώ είχαμε κερασιές και καρυδιές μαζί με μουριές.
12.   ΚΟΤΖΑ ΟΡΜΑΝ ΚΕΝΑΡΙ, ¾ της ώρας από το χωριό, ανατολικά. Ελιές και αμπέλια ήταν εδώ.
13.   ΣΑΖΛΙΚ, 1.2 ώρα περίπου, ανατολικά κι αυτό. Λιοτόπια ήταν.
14.   ΚΙΛΛΙΚ ΝΤΕΡΕ, Εδώ ήταν η άκρη του χωριού. Κιλλίκ ντερέ ήταν ο ένας από τους δυο ντερέδες που σμίγαν στο χωριό μας. Μπαξέδες με μουριές κι ελιόδεντρα είχαμε κι εκεί.
15.   ΜΑΡΑ ΜΠΟΓΑΖΙ, ½ ώρα από μας, ανατολικά, Ελιές είχαμε εκεί.
16.   ΣΑΡΙΑΝΤΟΝΟΥΝ ΥΤΣΑΜΛΙΚ, 20 λεπτά, ανατολικά κι αυτό. Όπως λέει και τ' όνομά του εδώ ήταν πευκώνας (Τσαμλίκ= πευκώνας, Το Σαρίαντάν είναι ανδρικό όνομα = ξανθός Αντώνης)
17.   ΑΪ ΓΙΩΡΓΗ ΝΤΙΖΙ, Πλάι στο χωριό ήταν αυτό το μέρος, 5 λεπτά, προς την ίδια κατεύθυνση με τα προηγούμενα. Το πόδι του Άϊ Γιώργη σημαίνει η ονομασία, γιατί παραπάνω, στο ύψωμα, ήταν το Αγίασμα του Άϊ Γιώργη, κι επειδή αυτό ήταν χαμηλά, κάτω από κει, το είπαν έτσι. Μαχαλάς του χωριού ήταν, τόσο κοντά.
18.   ΚΙΡΟΝΑ, ανατολικά πάλι τώρα μάλιστα είμαστε ακριβώς ανατολικά, ενώ προηγουμένως είμασταν και λίγο βορειοανατολικά. ½ ώρα απείχε από το χωριό. Ελιές είχαμε κι εκεί.
19.   ΜΕΖΑΡΛΙΚ ΟΥΣΤΟΥ, Πλάι στο χωριό, στην ίδια κατεύθυνση με το προηγούμενο. Ελιόδεντρα ήταν κι εκεί.
20.   ΚΟΤΖΑ ΚΙΡΑΝ, ½ ώρα από το χωριό, ανατολικά. Όλο ελιές ήταν κι εδώ.
21.   ΚΑΒΑΚ ΝΤΕΡΕ, μια ρεματιά, 20 λεπτά ανατολικά. Μπαξέδες ήταν κι εδώ.
22.   ΝΑΛ ΝΤΟΚΕΝ, ¾ της ώρας από το χωριό ανατολικά. Εκεί ήταν χωράφια.
23.   ΤΣΑΚΑΛ ΝΤΕΡΕ, 1.2 ώρα ανατολικά. Αμπέλια είχε εδώ αλλά και πεύκα.
24.   ΑΣΚΑ ΧΑΡΜΑΝΛΑΡ, ¼ της ώρας ανατολικά. Είχαμε και κήπους με μουριές και αλώνια επίσης εκεί.
25.   ΟΥΤΣ ΜΠΟΥΝΑΡ (Τρεις πηγές) ή ΜΠΑΧΑΜΠΑΝΤΖΙΚ ΟΡΜΑΝΙ, 1 ώρα, νότια. Χωράφια ήταν σ' εκείνο το μέρος. Είχε πράγματι και τρεις πηγές, μ' ωραίο κρύο νερό, γι' αυτό λεγόταν και Ουτς μπουνάρ.
26.   ΤΣΕΚΙΡΓΚΕ ΟΡΜΑΝΙ, 1 ώρα, νότια, Κι εδώ χωράφια είχαμε.
27.   ΚΑΡΑ ΤΟΠΡΑΚ, ¾ της ώρας, νότια. Κι εδώ συνέχεια χωράφια ήταν.
28.   ΚΟΥΡΟΥ ΝΤΕΡΕ, ¾ της ώρας από το χωριό, νότια. Χωράφια ή κήποι ήταν ανακατεμένα εδώ.
29.   ΚΟΥΡΟΥ ΝΤΕΡΕ ΑΓΙΑΓΙ, Συνέχεια με το προηγούμενο, λίγο πιο κοντά στο χωριό, ίσαμε ½ ώρα δρόμο, νότια κι αυτό. Κι εκεί χωράφια είχαμε.
30.   ΓΚΕΜΠΕΤΖΕΛΕΡ, 1 ώρα δυτικά, πίσω του πέφτει το ελληνικό χωριό Μιλετλέρ (Βελετλέρ). Χωράφια και κήπους είχαμε κι εδώ.
31.   ΓΙΑΓΚΖΙ ΜΠΟΥΝΑΡΛΑΡ, 1.2 ώρα από το χωριό, προς το Πελαδάρι. Χωραφότοπος. Είχε και πηγές εκεί. Στη δική μας περιοχή είχαμε 90 πηγές, ωραία νερά αναβρύζαν από τη γη.
32.   ΑΓΖΙ ΑΤΣΙΚ, ¾ της ώρας προς το Μιλετλέρ (Βελετλέρ). Αμπέλια κι ελιές και πεύκα ήταν εκεί.
33.   ΣΑΡΙΟΓΛΟΥΝΟΥΝ ΤΣΑΜΛΙΚ, κι αυτό στην ίδια κατεύθυνση με το προηγούμενο ήταν, ¾ της ώρας από το χωριό. Πεύκα είχε κι εδώ κι αμπέλια κι ελιές.
34.   ΜΠΟΣΤΑΝΛΙΚ ΝΤΕΡΕ, Ελιές κι αμπέλια και κήπους με μουριές είχαμε εδώ. ½ ώρα ήταν προς την πλευρά του Μιλετλέρ (Βελετλέρ) κι αυτό, δυτικά.
35.   ΤΣΙΦΛΙΚΛΕΡ, 1 ώρα και τέταρτο, προς το Μιλετλέρ (Βελετλέρ). Κήποι κι ελιόδεντρα ήταν κι εκεί.
36.   ΤΣΙΡΤΣΙΡ ΤΣΚΕΜΕΣΙ, κι αυτή η τοποθεσία δυτικά μας έπεφτε, ½ ώρα από το χωριό. Είχε μια βρύση εκεί που έσταζε σιγά-σιγά, γι' αυτό τη λέγαν έτσι.
37.   ΣΑΚΑΛΛΙ, ¼ της ώρας προς το Μιλετλέρ (Βελετλέρ). Εκεί τα παιδιά που δεν περπατούσαν τα πήγαιναν και τα βοηθούσαν να περπατήσουν κι ύστερα πατούσαν. Λέγαν ότι εκεί όποιος κόψει ένα δέντρο πιάνοντας το χέρι του και στραβώνει. Μόνο για την εκκλησία και το σχολειό κόβαν. Μακούρ γερι (κοινοτικό κτήμα) ήταν. Είχε και μια πέτρα εκεί με παλιά γράμματα, βυζαντινά. Ακούσαμε ότι εκεί ήταν κάποτε Προφήτ' Ηλίας εκκλησία.
38.   ΤΣΑΜ ΝΤΕΡΕ, Περίπου 1 ώρα και τέταρτο ή και παραπάνω, βορειοανατολικά. Χωράφια και κήπους είχαμε εκεί.
39.   ΓΙΑΝΙΚ ΜΠΑΣΙ, ½ ώρα από το χωριό, στην ίδια κατεύθυνση με το προηγούμενο. Αμπέλια κι ελιές ήταν εκεί.
40.   ΧΑΡΜΑΝΛΑΡ ΜΠΑΣΙ, 5 λεπτά απόσταση, σχεδόν στην άκρη του χωριού. Εκεί ήταν ανάμεσα σε κήπους τ' αλώνια.


Κεφ. Η' ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
1.   Το πράσινο του χωριού
2.   Μαχαλάδες, Δρόμοι, Πλατείες
3.   Νερά του χωριού
4.   Εκκλησίες, Μοναστήρια, Παρεκκλήσια, Ξωκκλήσια, Αγιάσματα
5.   Σπίτια
6.   Νεκροταφεία
7.   Σχολεία
8.   Μύλοι

ΠΡΑΣΙΝΟ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ (σ. 28)

Τα σπίτια που ήταν στις άκριες του χωριού είχαν και κήπους με φρουτόδεντρα. Φρουτόδεντρα εύρισκες και μέσα στο χωριό αρκετά και π, από μακριά αν τόβλεπες το χωριό ήταν καταπράσινο. Ιδίως πλάι στους ντερέδες είχε πολλά δέντρα και οπωροφόρα και λεύκες και ιτιές.

ΜΑΧΑΛΑΔΕΣ (σ. 29)

Οι μαχαλάδες ήταν: 1) Μεζαρλίκ σιρτί, 2) Αράπ μαχλεσί, 3) Άϊ Μαρίνα μαχλεσί, 4) Άι Παρασκευή μαχλεσί, 5) Κϊντάν μαχλεσί, 6) Ντεϊρμέν ονού, 7) Κιλισέ μαχλεσί, Ορτά μαχλέ, 9) Πλατεία ή Χαρμάν γερέ, 10) Παπαζίν αραλίκ, 11) Αραμπατζί σοκκαγί, 12) Άϊ Γιώργη ντεζί, 13) Φελλαχέν αραλίκ, 14) Κούμρου μαχλεσί, 15) Καρσί γιακά.

ΔΡΟΜΟΙ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ (σ. 31)

Οι δρόμοι μέσα στο χωριό μας ήταν καλντερίμι, από την πλατεία ή την εκκλησία ο ένας, κι ο άλλος από την πλατεία ως τον Κουμρού μαχλεσί. Οι άλλοι ήταν άστρωτοι χωματόδρομοι. Όταν έβρεχε είχαμε σε μερικές μεριές και λάσπη.

Δεν είχαν όλοι το ίδιο φάρδος, σ' άλλους περνούσαν και δυο αραμπάδες μαζί, σ' άλλους μόνο ένας.

Τη νύχτα ήταν πολύ σκοτεινοί, Δεν υπήρχαν φανάρια.

ΠΛΑΤΕΙΕΣ (σ. 32)
(Μπ. Νικηφορίδης-Γιάννης Μητσίδης, 3/12/1960)

Πλατεία είχαμε μια, δεν ήταν πλακοστρωμένη, χώμα. Είχε καφενεία γύρω, τρεις πλατάνους και στη μέση των τριών πλατάνων βρύση ή μάλλον μια χαβούζα με σιντριβάνι, από μέσα πηδούσε το νερό. Τ' όνομά της ήταν Χαρμάν γερέ, έτσι τη λέγαμε.

Οι χοροί στους γάμους, στις γιορτές, το Πάσχα εκεί γίνονταν, στην πλατεία, αντίκρυ στης κοινότητας το καφενείο.

Τα Φώτα το Σταυρό τον ρίχναμε στη χαβούζα εκείνη με το σιντριβάνι, μεγάλη χαβούζα ήταν.

Είχαμε και μιαν ακόμα, εκείνη λεγόταν Νέϊρμεν ονού. Πήγαιναν και παίζαν τα παιδιά.

ΝΕΡΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ (σ. 33)
(Μπ. Νικηφορίδης-Γιάννης Μητσίδης, 3/12/1960)

Βρύσες είχαμε αρκετές, θα ήταν 8-10. Το νερό τους ερχόταν απ' έξω, με κιούγκια, μόνο στον Κούμρου μαχλέ έβγαινε από τη γη πηγαίο νερό.
Πηγάδια δεν είχαμε.

ΣΠΙΤΙΑ (σ. 34)
(Μπ. Νικηφορίδης-Γιάννης Μητσίδης, 3/12/1960)

Τα σπίτια στα μέρη του χωριού ήταν πυκνά. Στα γύρω είχαν περισσότερη ευρυχωρία, είχαν και κήπους.

Επειδή πιάναμε κουκούλια έπρεπε να είναι μεγάλα σπίτια. Δίπατα ήταν τα περισσότερα, χωρίς να λογαριάσουμε το ισόγειο, που βάζαμε τα ζώα και ήταν σαν αποθήκη.

Τα θεμέλια και πάνω, κανένα0-δυο μέτρα, ήταν πέτρινα, κι από κει και πάνω τσατμάς. Όλα κεραμίδια είχαν στις στέγες. Στα μέρη που βγάζαν κουκούλια όλο τέτοιου είδους σπίτια θα βρίσκεις.

ΕΚΚΛΗΣΙΑ (σ. 35)

Εκκλησία είχαμε μια, αλλά μεγάλη, έπαιρνε όλο το χωριό μέσα, και τα 750 σπίτια. 28 μέτρα ψηλή ήταν και πάνω από την εκκλησία ήταν το καμπαναριό.

Σε υψωματάκι ήταν κτισμένη και έτσι από κάτω ήταν κούφια, από τη μια μεριά της, τη νότια, περνούσε δρόμος, στον οποίο έβγαινες από μια καμάρα, κάτω δεξιά, πλάι στα σκαλιά που ήταν μπροστά στην είσοδο. Από την άλλη μεριά των σκαλοπατιών ήταν άλλη πόρτα, εκεί ήταν αποθήκη της εκκλησίας.

Το καμπαναριό ήταν στον μπροστινό τοίχο επάνω, συνέχεια με τον τοίχο, η καμπάνα μας ακουγόταν σε 3 ώρες δρόμο, από τη Ρωσία την είχαν φέρει και κόστισε 120 λίρες.

Τα σκαλοπάτια εμπρός ήταν ημικυκλικά-κάπου 13 ή 14. Μόλις έμπαινες από την κύρια είσοδο είχε νάρθηκα κι από πάνω τον γυναικείο με 3 πατώματα, από το γυναικείο έβγαινες στο καμπαναριό. Η σκεπή από πάνω ήταν μπετίκ ορτουσάι (δίρριχτη).

Αυτή την έκτισε ο Αβραάμ ουστά, όμοια υπήρχε μια στη Ρουμανία και μια θαρρώ στη Ρωσία. Θα κτίστηκε πριν από 15-160 χρόνια. Αγία Παρασκευή ήταν.

Μέσα είχε δυο σειρές από 6 στύλους, κτιστοί ήταν κι αυτοί με χάρτζι? και απ' έξω ασβεστωμένοι. Επάνω στους στύλους ήταν οι 12 Απόστολοι και στην οροφή ο Παντοκράτορας.

Και οι πόρτες ήταν εικονογραφημένες και πάνω από τις πόρτες είχε κάτι σκαλίσματα. Και φορητές εικόνες είχε μέσα πολλές.

Περιμάντρωμα δεν είχε, ανοιχτή ήταν γύρω-γύρω. Η μια πλευρά της, έξω, ήταν νεκροταφείο, 15 περίπου μνήματα, για κείνους που περνούσε το χατήρι τους. Τους παπάδες τους έθαβαν κάτω από την εκκλησία, από κείνη την πλευρά που περνούσε ο δρόμος.

Παρεκκλήσια δεν είχαμε.

ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ
ΠΑΝΑΓΙΑ (σ. 38)

(Μπ. Νικηφορίδης-Γιάννης Μητσίδης, 3/12/1960)

Η Παναγία ήταν 10 ως 15 λεπτά από το χωριό, δυτικά, μεγάλο Μοναστήρι, με 12 δωμάτια.

Βρέθηκε εικόνα εκεί της Παναγίας, αυτή η υπόθεση 100-120 χρόνια πριν, αν λογαριάσεις από τώρα (σ.σ. 1841-1861). Αλλά πολύ θαυματουργή ήταν.

Πρώτα ήταν ένα υπόστεγο μόνο, κι αυτό Τούρκος το είχε κάνει, ένας τυφλός. Ο Τούρκος είπε: «Αν ανοίξουν τα μάτια μου θα κάνω υπόστεγο». Και γίνηκε καλά.

Στην εποχή μου, όταν ήμουν νέος (γεννήθηκε το 1891), η επιτροπή έκτισε το μεγάλο Μοναστήρι.

Η εκκλησία ήταν πέτρινη και μέσα είχε Αγίασμα. Και ψάρια είχε μέσα το Αγίασμα. Μια φορά ένας έπιασε ένα ψάρι και πιάστηκαν το χέρι και το πόδι του.

Στις 15 Αυγούστου γινόταν το πανηγύρι κι απ' όλα τα μέρη γύρω ερχόταν κόσμος κι από την Προύσα ακόμα έρχονταν.

Το 1912 ήρθε μια γυναίκα από τη Χηλή και πήρε την εικόνα στα χέρια της και τη χτύπησε η εικόνα.

Τα Φώτα, την παραμονή, άντρες και γυναίκες, όσοι θέλαν, πήγαιναν τη νύχτα και πλένονταν στο Αγίασμα.

ΑΓΙΑΣΜΑΤΑ
ΑΪ ΓΙΩΡΓΗΣ (σ. 40)

(Μπ. Νικηφορίδης-Γιάννης Μητσίδης, 3/12/1960)

Ο Άϊ Γιώργης ήταν πίσω από το χωριό, πάνω στο μπαίρι (bayir=πλαγιά λόφου ή βουνού). Σε 19 λεπτά ανέβαινες.

Αγίασμα ήταν, είχε και μια κάμαρη, θέση δηλαδή για την εικόνα, κι από πάνω μεγάλα-μεγάλα πεύκα. Κάπου 15-20 δέντρα.

Το γιορτάζαμε στη μνήμη του, πήγαινε ο παπάς, πήγαινε κι ο κόσμος, κι όποιος περνούσε κι ήθελε άναβε το κερί του.

ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ (σ. 42)
(Μπ. Νικηφορίδης-Γιάννης Μητσίδης, 3/12/1960)

5 λεπτά από το χωριό προς την πλευρά του ελληνικού χωριού Μιλετλέρ (Βελετλέρ) ήταν η Αγία Παρασκευή ή ένα Αγίασμα. Από πάνω είχε κι ένα μικρό κεμέρ (καμάρα), κτιστό, με την εικόνα της.

Ανήμερα της γιορτής της γινόταν πανηγύρι εκεί.

ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ (σ. 43)
(Μπ. Νικηφορίδης-Γιάννης Μητσίδης, 3/12/1960)

Το νεκροταφείο ήταν πλάι στο χωριό, ανοιχτό μέρος, χωρίς περιμάντρωμα, και ζώα μπαίναν μέσα κι ότι θέλεις έμπαινε.

Δέντρα δεν είχε.

Μερικά μνήματα είχαν μια πέτρα μόνο στο κεφάλι, μερικά ένα ξύλινο σταυρό. Γράφαν και γράμματα πάνω στους σταυρούς όταν βάζαν.

ΣΧΟΛΕΙΟ (σ. 44)
(Μπ. Νικηφορίδης-Γιάννης Μητσίδης, 3/12/1960)

Το σχολείο ήταν ένα, στην πλατεία του σιντριβανιού. Όπως και τα σπίτια ήταν κτισμένο.

Δύο πατώματα είχε μαζί με το ισόγειο, κάτω όπου πήγαιναν τα κορίτσια. Το κάτω ήταν ένα δωμάτιο, δεξιά, για τα κορίτσια και αριστερά ο τόπος για ν' ανέβεις επάνω, δηλαδή οι σκάλες.

Το επάνω πάτωμα ήταν χωρισμένο σε δύο δωμάτια, αριστερά και μια σάλα δεξιά. Για τ' αγόρι ήταν αυτό. Εξατάξιο σχολείο ήταν.

Δασκάλους είχαμε δύο και δύο δασκάλες. Ο ένας δάσκαλος ήταν ντόπιος και ένας ξένος. Οι δασκάλες έρχονταν από την Τρίγλια, η μια παντρεύτηκε στο χωριό κι έμεινε.

ΚΤΙΣΜΑΤΑ -ΜΥΛΟΙ (σ. 46)
(Μπ. Νικηφορίδης-Γιάννης Μητσίδης, 3/12/1960)

Δυο μύλους είχαμε, ο ένας ήταν μέσα στο χωριό κι ο άλλος λίγο παρακάτω. Εκείνος που ήταν μέσα στο χωριό είχε μια πέτρα, ο άλλος δυό.

Μόνο το χειμώνα δούλευαν που είχαν νερό οι ντερέδες μας.

Είχαμε και 4 λαδόμυλους μέσα στο χωριό.

Χαμάμ δεν είχαμε.

Θ΄ ΚΟΝΤΙΝΑ ΚΑΙ ΜΑΚΡΙΝΑ ΧΩΡΙΑ
ΤΟΥΡΚΙΚΑ ΧΩΡΙΑ (σ. 47)

(Μπ. Νικηφορίδης-Γιάννης Μητσίδης, 3/12/1960)

Γύρω μας είχαμε αρκετά τούρκικα χωριά, το πιο σωστό είναι να πούμε: Όλα τούρκικα ήταν εκτός από ένα, το Μελετλέρ (πρόκειται για το Βελετλέρ), που ήταν 1 ώρα (4,5 χλμ) περίπου, δυτικά μας, και είχε 150-200 σπίτια Όλο ελληνικό χωριό ήταν.

1.   Το Μουζά μπασί ήταν 1 ώρα βόρεια του χωριού μας. Θα είχε 100-120 σπίτια. Γεωργοί ήταν κι αυτοί, σαν εμάς, ελιές είχαν.
2.   Κιζίλ κιοϊ, μία ώρα (3 χλμ) κι αυτό βόρεια ή μάλλον βορειοδυτικά, 120-130 σπίτια είχε. Γεωργοί  ήταν.
3.   Μπαϊτάλα, μισή ώρα ως ¾ (3 χλμ ΝΔ) δυτικά. Μικρό χωριό ήταν με 85 περίπου σπίτια. Κι αυτοί γεωργοί.
4.   Μπαλαμπαντζίκ, μία ώρα και τέταρτο ως 1,5 ώρα από μας, νοτιοδυτικά. Αυτό είχε 120-130 σπίτια.
5.   Τσερκιγκέ (Cerkige) Αυτό έπεφτε νότια, 1,5 ώρα περίπου (5 χλμ). Γεωργικό χωριό ήταν. 80-90 σπίτια είχε.
6.   Σαρί καζέλ (Sari Gazal), ,5 ώρα, νότια κι αυτό. Είχε 35 σπίτια. Αυτοί ήταν πρόσφυγες από τη Ρωσία.

Απ' αυτά χωριά ότι πολλοί ήταν ντονμέλη (αλλαξοπιστημένοι) ακούσαμε, να κάνουν όμως σταυρό πάνω στο ζυμάρι δεν ξέρουμε. Ούτε κανένα άλλο σημάδι είχαν στο χωριό τους που να δείχνει ότι ήταν χριστιανικά.

Ι' ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ (σ. 49)
(Μπ. Νικηφορίδης-Γιάννης Μητσίδης, 3/12/1960)

Η παραγωγή μας ήταν κουκούλια, σταφύλια κι ελιές. Βγάζαμε λάδια, κάναμε ούζα. Είχαμε 8-10 καζάνια για τα ούζα. Πουλούσαμε όμως και σταφύλια φρέσκα  εκεί ένα γύρω, κάναμε και τα κρασιά, τα ρετσέλια μας.

Λάδια πουλούσαμε και στην Προύσα κι αλλού. Τα κουκούλια στην Προύσα, εκεί ήταν η μεγάλη αγορά κουκουλιών.

Στο χωριό είχαμε 5 μπακάλικα και 5-6 καφενεία. Οι μπακάληδες πουλούσαν και υφάσματα.

Κάθε Κυριακή γινόταν και παζάρι, έρχονταν από τα γύρω οι Τούρκοι, φέρναν κριθάρια, αλεύρια, ρεβύθια, ξύλα, γιαούρτια.

Εμείς για να αγοράσουμε πετρέλαιο, ρύζι, , σαπούνι πηγαίναμε στα Μουδανιά και παίρναμε, από μας απείχαν 2,5 ώρες. Τα μπακάλικά μας ήταν για μικροπράγματα, σε ώρα ανάγκης άμα χρειαζόσουν τίποτα.

Είχαμε και κουντουρατζή, αλλά ράφτη δεν είχαμε, κι άμα ήθελες πήγαινες στην Προύσα κι έραφτες, αλλά τα περισσότερα τα ράβαν οι γυναίκες.

Γιατρό δεν είχαμε, γέρναμε ή από τα Μουδανιά ή από τη Σιγή, αλλά πολύ σπάνια ερχόταν σ' εμάς γιατρός.

Κτηνοτροφικά προϊόντα είχαμε τα δικά μας. Το χωριό είχε ένα τσομπάνο που έπαιρνε απ' τον καθένα τις κατσίκες του, 5-6, όσες είχε, και τα πρόβατα ή τις αγελάδες και πήγαινε και τάβοσκε.

Σιτάρια λίγα είχαμε. Αγοράζαμε αλεύρια από τους Τούρκους που φέρναν.