ΚΜΣ-ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΒΕΛΕΤΛΕΡ ΒΙΘΥΝΙΑΣ

[Μάκης Αποστολάτος]

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Συνεχίζεται η παρουσίαση της Προφορικής Παράδοσης από το αρχείο του ΚΜΣ, με τον τουρκόφωνο οικισμό ΒΕΛΕΤΛΕΡ (σημερινή ονομασία Cinarli), που βρίσκεται νοτιοδυτικά και σχετικά σε κοντινή απόσταση από το Γιαλιτσιφλί (5,5 χλμ περίπου). Το υλικό συλλέχθηκε από ένα πληροφορητή το 1960 και έχει ενδιαφέρον αφού γεννήθηκε το 1894 στο Βελετλέρ και έζησε εκεί το μεγαλύτερο μέρος της περιόδου μέχρι το 1922, επιστρατεύτηκε το 1915, γνώρισε και άλλα χωριά και πόλεις ως στρατιώτης, επέστρεψε το 1919 στο χωριό του και μετά την Έξοδο πήγε πρώτα στην Κομοτηνή και μετά εγκαταστάθηκε στη Νέα Τρίγλια. Ενδιαφέρον έχουν και οι πληροφορίες του και, ειδικά, αυτές για τη μητρική γλώσσα των κατοίκων (τουρκική). Ο πληροορητής αναφέρει ότι η εκκλησιαστική επιτροπή "έκοψε" και δικό τους νόμισμα, πεντάρες και δεκάρες, που περνούσαν στη εκκλησία και στο σχολείο. Η άτυπη ομάδα Τριγλιανών απογόνων-ερευνητών επισκέφθηκε το Βελετλέρ τον Σεπτέμβριο 2019.

Τμήμα χάρτη Ι. Κοκκινίδη σε μεγέθυνση

ΒΕΛΕΤΛΕΡ

ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΙΚΙΣΜΟ

Η συλλογή έγινε από το συνεργάτη του ΚΜΣ Μπάμπη Νικηφορίδη σε αποστολή του στη Νέα Τρίγλια το Σεπτέμβριο του 1960.

Το υλικό προέρχεται από ένα πληροφορητή, τον Αριστείδη Χατζηκυριάκο, ο οποίος γεννήθηκε στο Βελετλέρ. Σήμερα (1960) είναι 66 χρονώ (σ.σ. δηλαδή γεννήθηκε το 1894). Οι γονείς του ήταν ντόπιοι. Ο πατέρας του παππού του (από τον πατέρα) ήταν από την Πρέβεζα. Σχολείο πήγε ένα δυο χρόνια μόνο και κατόπι ασχολήθηκε με τη γεωργία.

Το 1915 επιστρατεύτηκε και ως στρατιώτης γνώρισε τα Μουδανιά, την Προύσα, το Μιχαλίτσι και άλλα πολλά μέρη-μέχρι το Κάιρο έφτασε, στην Αραβία πιάστηκε αιχμάλωτος και τον μετέφεραν οι Εγγλέζοι στο Κάϊρο.

Το 1919 που οι Έλληνες βγήκαν στη Σμύρνη επέστρεψε στο χωριό του, ήταν μια εποχή που είχαν φόβο από Τούρκους αντάρτες κι όλο τους περίμεναν.

Παντρεύτηκε εδώ. Η γυναίκα του είναι από το Ντάνσαρι . Έχει 4 παιδιά.

Με την καταστροφή ήρθε πρώτα στην Κομοτηνή, όπου έμεινε 1 χρόνο και κατόπι μετοίκησε στη Νέα Τρίγλια.

Σήμερα ασχολείται με την κτηνοτροφία και τη γεωργία.

Ο Αριστείδης Χατζηκυριάκος είναι θαυμάσιος άνθρωπος, πρόθυμος στη συνεργασία, πρόσχαρος και καλός πληροφορητής. Η μητρική του γλώσσα είναι η τουρκική αλλά έμαθε και αρκετά ελληνικά ώστε να μπορεί να συνεννοείται κανείς μαζί του. Πάντως όταν μιλάει την τουρκική ευχαριστιέται περισσότερο και αναπτύσσει με πιότερη ευχέρεια την αφήγησή του. Ξέρει πολύ καλά το χωριό του και οι πληροφορίες του είναι θετικές.

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
ΘΕΜΑΤΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑΣ
ΚΕΦΆΛΑΙΟ Α' 1. Όνομα
      2. Δελτίο της Χαρτογραφικής Υπηρ. του ΚΜΣ (Γεωγρ.Τοποθέτηση)
      3. Ένταξη του Οικισμού
      4. Τουρκική Διοίκηση
      5. Εκκλησιαστική Εξάρτηση

ΚΕΦΑΛΑΙΟ    Β' Κάτοικοι
      Γ' Γλώσσα
      Δ' Δελτία με ποικίλο περιεχόμενο
      Ε' Γεωγραφικά Στοιχεία
      ΣΤ' Λαξευτές Σπηλιές
      Ζ' Τοπωνύμια
      Η' Εσωτερική μορφή του χωριού
      Θ' Κοντινοί και μακρινοί Οικισμοί
      Ι' Σχέσεις και Συναλλαγές του Οικισμού


Κεφαλ. Α' ΟΝΟΜΑ (σ. 3)

Το όνομα  του  χωριού μας  ήταν Βελετλερ, έτσι το λέγαμε και εμείς και  άλλοι Έλληνες και οι Τούρκοι . Έτσι ήταν γραμμένο και στα βιβλία τα Ελληνικά και τα τούρκικα.

Πριν έλεγαν ότι ήταν εκεί μεγάλο βιλαέτι και ότι από το βιλαέτι έμεινε το όνομα, αλλά δεν ξέρω θετικά να σου πω.

Κεφαλ. Α' ΕΝΤΑΞΗ ΤΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ (σ. 4)

Ο οικισμός Βελετλέρ εντάσσεται στις παρακάτω ενότητες:
Μικρασιατική Επαρχία: Βιθυνίας
Περιφέρεια: Προύσας
Τμήμα: Τρίγλιας

Κεφαλ. Α' ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ (σ. 6)

Εμείς είχαμε μουχτάρη στο χωριό, Μουδουρλίκι ήταν η Τρίγλια, Καϊμακμαλίκι τα Μουδανιά. Από κει κι έπειτα Μουτεσαριφλίκι δεν είχαμε, κατ'  ευθείαν στο Βιλαέτι της Προύσας υπαγόμασταν.

Κεφαλ. Α' ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΕΞΑΡΤΗΣΗ (σ. 7)
Ο οικισμός Βελετλέρ υπαγόταν στη Μητρόπολη Νικομηδείας. Αντιπρόσωπος του Δεσπότη μέσα στον οικισμό ήταν ο Έξαρχος, κοσμικός όχι κληρικός.

Δεσπότης μας ήταν ο Νικομηδείας, το χρόνο μια φορά ερχόταν στο χωριό, ίσα-ίσα για να μαζέψει τον παρά του. Όταν ερχόταν έμενε στου Έξαρχου το σπίτι. Ο Έξαρχος έδινε άδειες γάμου, πολίτης ήταν, όχι κληρικός, δεν ανακατευόταν στην εκκλησία. Έδινες ένα εικοσάρι και σου έδινε την άδεια γάμου, αν ήταν κανονικός γάμος, χωρίς εμπόδιο. Άμα έβγαινε τίποτα συγγένεια στους γάμους τότε πήγαιναν στην Απολλωνιάδα, όπου ήταν ο Δεσπότ Βεκιζέ ο Σέργιος, και ρωτούσαν αν χωράει το στέφανο.

Παπά είχαμε ένα, δεν ήταν πάντα παπάς, έρχονταν κι απ' έξω.

Κεφαλ. Β' ΚΑΤΟΙΚΟΙ (σ. 9)

Το χωριό μας είχε 150-160 σπίτια χριστιανικά όλα. Τούρκους δεν είχαμε, ούτε Αρμεναίους.

Όλοι ντόπιοι ήμασταν, οι ξένοι ήταν κανα δυό μονάχα. Πάντως ήταν παλιό χωριό. Παλιότερα λέγαν ότι ήταν μικρότερο, καμιά τριανταριά σπίτια και μεγάλωσε.

Κεφαλ. Γ' ΓΛΩΣΣΑ (σ. 10)

Η γλώσσα μας ήταν  Τουρκική. Όλοι οι ντόπιοι τουρκικά μιλούσαν, πάππου προς πάππου. Μόνο αν έρχονταν κανένας απέξω, όπως ο προπάππος μου που ήρθε από την Πρέβεζα, ήξερε ελληνικά. Κι όταν έβγαινε κανείς έξω μάθαινε πάλι ελληνικά, αλλά σπάνιοι ήταν αυτοί.

Στην εκκλησία ελληνικά ψάλλανε. Άλλος παπάς ήξερε τα ελληνικά, άλλος δεν ήξερε. Όσοι δεν ήξεραν διαβάζαν χωρίς πολύ-πολύ να καταλαβαίνουν τι λέγαν. Το Ευαγγέλιο καμιά φορά το εξηγούσε τουρκικά ο παπάς, αν ήξερε τουρκικά, και τότε καταλάβαιναν όλοι.
Διαφορετικά μερικοί μόνο καταλάβαιναν κι οι άλλοι όχι.

Ο Ειρηναίος, ο Δεσπότης, και είπε του παπά να μην παντρεύει κορίτσια όταν φορούν κόκκινο τούλι, όπως στην πατρίδα μας. Του είπα: θα πιάσω τον παπά από τα γένια να τον βάλω κάτω, αν κάνει πως αρνείται να παντρέψει. Εκεί στη Μικρασία, γύριζες με τον τζανταρμά να πάρεις τα λεφτά σου απ' τα χωριά, αλλά δεν εφρόντισες να στείλεις κανένα κορίτσι από την Τρίγλια, καμιά δασκάλα, να μας μάθει ελληνικά και τώρα μας κοροϊδεύουν εδώ έτσι που τα μιλούμε.

Ε' Γεωγραφικά Στοιχεία
1.   Θέση του χωριού
2.   Δρόμοι εξωτερικοί
3.   Κλίμα

ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ (σ. 13)

Το Βελετλέρ απείχε 1,5 ώρα από την Τρίγλια, όπως και από τη Σιγή. Από τα Μουδανιά ήμασταν 2 ώρες δρόμο, από την Προύσα 5 ώρες κι από το Μιχαλίτσι απείχαμε 8 ώρες.

Σύνορα είχαμε με τα Τουρκοχώρια Γιαμάν Κϊοϊ, Καϊμά μπασί, Χαντουρζί και Σαρί Καζέλ και με το ελληνικό Ντερέκιοϊ.

Το χωριό ερχόταν σε ύψωμα και κοίταζε ανατολικά, αψηλό χωριό ήταν, αλλά στα πόδια του είχε και κάμπο, μιαν έκταση ίσαμε κανένα τέταρτο, και ρέμα με πλατάνια, είχε και μπαίρια ένα γύρω.

Από το χωριό και πίσω βουνά δεν υπήρχαν, βουνό είχαμε αντίκρυ μας, απέναντι από το τουρκικό χωριό Καϊμά μπασί, το ίδιο όνομα με το χωριό είχε και το βουνό κι έπιανε σύνορο με την Τρίγλια.

Και το ρέμα μας κατέβαινε από το Καϊμά μπασί και πήγαινε και χυνόταν στο μεγάλο ρέμα της Προύσας. Το Νίλουφερ.περνούσε σε απόσταση 15 λεπτών από το Βελετλέρ και είχε πλατάνια γύρω, γι αυτό και το λέγαν Τσινάροϊ ντερεσί (Τσινάρ= πλάτανος στα τούρκικα). Χειμώνα καλοκαίρι είχε νερό, αλλά το καλοκαίρι λίγο, το χειμώνα δεν είχαμε ζημιές.

Δικός μας ήταν αυτός ο κάμπος που λέμε, στο ρέμα, και μέχρι το Νίλουφερ, αλλά κανα δυο κομμάτια κτήματα είχαν πάρει κι οι Τούρκοι με το ζόρι.

ΔΡΟΜΟΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΙ (σ. 15)

Δημόσιο δρόμο, στρωμένο, που να πηγαίνει κάρο, δεν είχαμε ούτε για την Τρίγλια, ούτε για τα Μουδανιά. Δημόσιος δρόμος υπήρχε για το Γιαλί Τσιφλίκι κι έπειτα για την Τρίγλια, Σιγή, Μουδανιά. Μέχρι το Γιαλί Τσιφλίκ ο δρόμος, από μας ήταν μόνο για ζώο.

ΚΛΙΜΑ (σ. 16)

Καλό ήταν το κλίμα μας, αρρώστιες δεν είχαμε, δεν ακούσαμε ν' αρρωστήσει κανένας.

Το χειμώνα χιόνιζε πολύ και παλιότερα ακόμη πιο πολύ, 2 μέτρα χιόνι. Τόφερνε μπροστά στις πόρτες και τις έκλεινε. Αλλά από τα σεφαρμπερτια κι έπειτα λες και φοβήθηκε ο Θεός και δεν χιόνιζε. Από το Νοέμβρη άρχιζαν τα κρύα τα δυνατά, πρώϊμος χειμώνας.

15 Μαρτίου ανοίγαμε τα μάτια, το Μάρτη άρχιζε η άνοιξη. Πάντα ήταν βροχερή η άνοιξη. Δεν είχαμε βέβαια συμβόλαιο με το Θεό, όποτε ήθελε έβρεχε, αλλά ήξερε κιόλας ο κόσμος, τάδε μέρα θα βρέξει κι έβρεχε. Έπεφτε και πολλή δροσιά τότε, άμα έβγαινες έξω το πρωί έως τη μέση βρεχόσουν μες τα χορτάρια και τα στάχυα. Το Μάιο μήνα που είχαμε τα κουκούλια, το πρωί δεν έκανε να κόψης φύλλα, έπρεπε να περιμένεις ως τις 10 να στεγνώσουν από τη δροσιά τα φύλλα.

Τότε, την άνοιξη, άλλος λιογάριζε, άλλος τσάπιζε, άλλος κλάδευε τα λιόδεντρα. Κατά το πλείστον Νοτιάς μας έπιανε, αλλά ο Νοτιάς ήταν τρελός σ' εμάς. Είχαμε και Βοριά, αυτούς τους δυο ανέμους είχαμε.

Το καλοκαίρι έκανε πολλή ζέστη, πολλές φορές γυρίζαμε από το θέρος γιατί δεν αντέχαμε από τη ζέστη. Αλλά και βροχές είχαμε το καλοκαίρι, θυμάμαι στ' αλώνια, που αλωνίζαμε, είχαμε και βροχές.

Το φθινόπωρο είχαμε πιο πολλές βροχές. Κείνη την εποχή όλο με τις γεωργικές δουλειές ήμασταν απασχολημένοι: οργώματα ήθελε να κάνουν, κοπριές να βάλουν, ξύλα να φέρουν. Οι γυναίκες ετοίμαζαν τα ρετσέλια, κοπανούσαν τα λινάρια, και το χειμώνα ακόμα άκουγες να κοπανούν πατ-κιούτ.

Κεφαλ. Ζ' ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ

ΑΪΝΤΙΝ ΜΠΕΪ (σ. 19)

Η τοποθεσία Αϊντίν Μπέϊ ήταν μισήν ώρα από το χωριό, Βόρεια. Σ' αυτό το μέρος βρίσκαν και πολλά κεραμίδια και κιούπια, Σ' ένα κιούπι βρήκαν αρχαίο που έβαζε μέσα 50 τενεκέδες σιτάρι.

ΚΟΡΟΥ (σ. 20)

Πάνω από το χωριό, προς τα Βόρεια, ήταν η τοποθεσία Κορού, ένα τέταρτο της ώρας απόσταση. Χωράφια ήταν εκεί και ορμάνι. Γι' αυτό λεγόταν και Κορού αυτό το μέρος. Κορού θα πει δάσος.

ΚΟΥΡΤ ΝΤΑΓΙ (σ. 21)

Το Κουρτ Νταγί ήταν 1,5 ώρα από μας, Δυτικά, ένα ύψωμα. Παλιά ήταν ηφαίστειο αυτό, κι ύστερα το καλλιεργούσαμε, είχε χωράφια.

ΜΠΑΛΙΚΛΙ ΝΤΕΡΕΣΙ (σ. 22)

Μιαν ώρα δυτικά του χωριού ήταν ο Μπαλικλί ντερές. Ντερές ήταν αλλά νερό δεν είχε, μόνο η κοίτη του ήταν, ένας λάκκος μακρύς.

ΣΑΤΑΚΙΑ (σ. 23)

Αυτή η τοποθεσία ήταν μια ώρα δυτικά του χωριού. Χωράφια ήταν κι εκεί. Δεν ξέρω τι θα πει Σατάκια, έτσι το λέγαμε.

Κεφ. Η' ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΜΟΕΦΗ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
1.   Το πράσινο του χωριού
2.   Μαχαλάδες, Δρόμοι, Πλατείες
3.   Νερά
4.   Σπίτια
5.   Εκκλησίες, Παρεκκλήσια, Ξωκκλήσια, Αγιάσματα
6.   Νεκροταφεία
7.   Σχολεία
8.   Μύλοι

ΠΡΑΣΙΝΟ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ (σ. 24)

Τα σπίτια που δεν ήταν στο κέντρο του χωριού αλλά στις άκριες είχαν και μπαξέδες με φρουτόδενδρα. Δέντρα γεμάτο σχεδόν ήταν το χωριό, ήταν μπόλικο το πράσινο. Και βυσσινιές είχαμε και σκαμαινα και μηλιές. Στην πλατεία είχαμε και πλατάνια, μπροστά στην εκκλησία.

ΜΑΧΑΛΑΔΕΣ (σ. 25)

Τι μαχαλάδες να πεις! Μικρό χωριό ήταν το δικό μας. Είχαμε ένα Γιουμαρί Μπαρίς μαχλεσί κι ένα Ασαά μαχλέ. Αυτούς είχαμε κι ένα Χατζηκυριάκο μαχλεσί, λίγο παρα έξω.

Στη μέση του χωριού ήταν η αγορά με την εκκλησία και το σχολείο.

ΔΡΟΜΟΙ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ (σ. 26)

Οι δρόμοι του χωριού ήταν όλο χώμα, στην άκρη μόνο είχαν καλντερίμι. Και η πλατεία της εκκλησίας ήταν καλντερίμι.

Το χειμώνα είχαμε λάσπες πολλές, όσες θέλεις λάσπες ήμασταν πλούσιοι από λάσπες. Γι' αυτό ήταν και τα καλντερίμια στην άκρη του δρόμου για να μπορεί κανείς να βαδίζει.

Την νύχτα σκοτεινοί ήταν οι δρόμοι. Δεν είχαμε φανάρια.

ΠΛΑΤΕΙΕΣ (σ. 27)

Η κεντρική πλατεία μας ήταν μία, η πλατεία της εκκλησίας, εκεί ήταν και τα καφενεία και η αγορά. Αυτή ήταν στρωμένη με πέτρες, καλντερίμι.
Κι άλλη μια είχαμε, αλλά με χώμα, μπροστά στο καφενείο του Κεμανετζή, και μια τρίτη ήταν στου Μπαλάσοβου τα σπίτια κι αυτή με χώμα κάτω.

Σ' όλες αυτές στήναμε χορούς. Χορούς να δεις εκεί. Αιτία ήθελαν να χορέψουν. Και χοροί γίνονταν και μαζώματα γίνονταν.

ΝΕΡΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ (σ. 28)

Βρύσες είχαμε τρεις στο χωριό. Οι δυο παίρναν το νερό από πηγή που ήταν 20 μέτρα πιο πάνω. Της άλλης το νερό ερχόταν απ' έξω με τα κιούγκια.

Κι έξω από το χωριό είχαμε πηγές πολλές, επιφανειακά νερά.

ΣΠΙΤΙΑ (σ. 29)

Τα σπίτια του χωριού ήταν και πέτρινα αλλά τα περισσότερα ήταν ξύλινα, ντολμαζίκια (ξύλινοι τοίχοι παραγεμισμένοι με τούβλα ή πλίθους).
Σχεδόν όλα ήταν δίπατα, μεγάλα, γιατί πιάναμε και κουκούλι.

Μέσα στην αγορά, στην πλατεία ήταν πυκνά, τα άλλα που ήταν παραέξω ήταν πολύ αραιά, είχαν και μπαξέδες.

ΕΚΚΛΗΣΙΑ (σ. 30)

Εκκλησία είχαμε μια, της Αγίας Παρασκευής, θα χωρούσε και 500 άτομα, είχε και γυναικωνίτη.

Πέτρινη εκκλησία ήταν κι από πάνω η στέγη ήταν τσατί με κεραμίδια. Καμπαναριό είχε και καμπάνα, που την σπάσαν οι Τούρκοι το 1914.

Πότε τη φτιάξαν δε θυμόμαστε, ήταν παλιά εκκλησία. Κι εμείς και οι πατεράδες μας εκεί τη βρήκαν,

Μέσα στην εκκλησία είχαμε και ένα Αγίασμα Αγίας Παρασκευής, σαν πηγάδι ήταν. Γιατρό αυτό είχαμε: «Αγία Παρασκευή να με κάνεις καλά», δέναμε κι ένα πατσαβούρι γινόμασταν καλά.

Παρεκκλήσια δεν είχαμε.

ΑΓΙΑΣΜΑΤΑ
ΑΓΙΑ ΓΑΛΑΤΗΝΗ (σ. 31)

Ένα τέταρτο από το χωριό, κατά το Γιαμάν Κιοϊ ήταν το Αγίασμα της Αγίας Γαλατηνής. Είχε μια γούρνα κι από πάνω σαν κεμέρι.

ΑΓΙΑ ΜΑΡΙΝΑ (σ. 32)

Η Αγία Μαρίνα ήταν ένα Αγίασμα 5-10 λεπτά έξω από το χωριό, ένα βρυσάκι μόνο. Μας έπαιρνε ο δάσκαλος την άνοιξη και μας πήγαινε εκεί πέρα εκδρομή.

ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ (σ. 33)

Το νεκροταφείο του χωριού ήταν παρα έξω σ' ένα τόπο που λεγόταν Σιρτ Μπαϊρ. Δεν ήταν τοιχογυρισμένο, μόλις έβαλαν σκοπό να το φράξουν έγινε η αναμπουμπούλα με τα σεφαρμπαρλίκια και τους πολέμους κι έμεινε.

Είχε δένδρα μέσα αντεζά??, μεσέδες (δρύες). Οι σταυροί ήταν ξύλινοι, ποιος ήξερε εκεί μάρμαρο και πέτρα. Και οι τάφοι χώμα, κάτω.

ΣΧΟΛΕΙΟ (σ. 34)

Σχολείο είχαμε ένα με δυο κάμαρες, μια για τα κορίτσια και μια για τ' αγόρια, από κάτω ήταν καφενείο και πάνω το σχολείο.

Ένα δάσκαλο είχαμε, είτε δικός μας ήταν είτε ξένος σε σπίτια του χωριού έμενε, γιατί δεν είχε δωμάτιο ειδικό το σχολείο. Η εκκλησιαστική επιτροπή πλήρωνε το δάσκαλο, θυμάμαι που οι εντόπιοι 22 λίρες το χρόνο παίρναν, κάναν και τον ψάλτη.

ΜΥΛΟΙ (σ. 35)

Μύλους δεν είχαμε μέσα στο χωριό. Κάπου 1,5 ώρα από μας ήταν ένας, που γύριζε με το νερό, του Νίλουφερ , αυτός ήταν ξένος. Αναχώρ ντεϊρμενι (ντεϊρμεν= μύλος) τον λέγαν.

Έναν άλλον μικρό είχαμε εμείς που τον είχαν αγοράσει δικοί μας από Τούρκο. Αυτός ήταν μισήν ώρα από το χωριό κοντά στ' αμπέλια μας, αλλά το καλοκαίρι δε γύριζε. Δούλευε με ο νερό της ρεματιάς μας.

Θ΄ ΚΟΝΤΙΝΑ ΚΑΙ ΜΑΚΡΙΝΑ ΧΩΡΙΑ
ΤΟΥΡΚΙΚΑ ΧΩΡΙΑ (σ. 36)

Τουρκικά χωριά γύρω μας που συνορεύαμε ήταν το Γιαμάν Κιοϊ, το Καϊμά μπασι, το Χαντσερλί και το Σαρί Καζέλ.

Το Καϊμά μπασι ήταν 100 σπίτια περίπου και το Χαντσερλί το ίδιο. Το Γιαμάν Κιοϊ ήταν κάπου 50 σπίτια και το Σαρί Καζέλ καμιά εικοσαριά. Το Σαρί Καζέλ ήταν προσφυγικό χωριό, είχαν έρθει ναυτοί πρόσφυγες από τη Βουλγαρία.

Εμείς χωράφια παίρναμε απ' αυτούς ή τ' αγοράζαμε και μερικοί δούλευαν κιόλας στα κτήματά τους. Επί Χαμίτ καλά περνούσαμε, γιατί μας φοβόνταν. Ύστερα τα χαλάσαμε.

Ι' ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ (σ. 37)

Εμάς η παραγωγή μας ήταν κουκούλι, καλαμπόκι, σιτάρι, λινάρι, σταφύλια, ελιές, φρούτα. Τα κουκούλια τα πηγαίναμε στην Προύσα και σιτάρι μερικοί που είχαν πολύ το πουλούσαν έξω. Τα φρούτα κι εκατομμύρια οκάδες νάχει δεν πουλιόνταν. Το λινάρι έρχονταν έμποροι και το παίρναν. Εμείς όσα τρώγαμε βερεσέ από τον μπακάλη όλο το χρόνο, με το λινάρι τα ξεχρεώναμε. Σκοινιά κάναμε, τουρβάδες, μιντέρια και η ρίζα του ακόμα χρησίμευε για το σουβά. Το σπόρο τον παρακαλούσαν οι έμποροι να τον πάρουν για τα φαρμακεία. Αυτό ήταν καλό μαξούλι.

Στο χωριό είχαμε κανα-δυο μπακάλικα. Όποιος ήθελε λίγη ποσότητα έπαιρνε από το χωριό. Όσοι παίρναν μεγάλες ποσότητες πήγαιναν και ψώνιζαν από την Τρίγλια ή τα Μουδανιά, όπου ήταν το μονοπώλιο για το πετρέλαιο και τον καπνό.

Τεχνίτες δεν είχαμε. Οι γυναίκες ράβαν εκεί πέρα, ράφτες δεν μας χρειάζονταν. Άμα ήθελες κανένα κοστούμι καλό ή παπούτσι, πήγαινες και τα παιρνες από την Τρίγλια ή τα Μουδανιά ή την Προύσα.

Πάντως για είδη πρώτης ανάγκης που δεν βρίσκαμε στο χωριό πηγαίναμε στην Τρίγλια, η πιο κοντινή αγορά εκεί ήταν. Γινόταν και παζάρι κιόλας εκεί κάθε Κυριακή και φέρναν ζώα, αυγά, κότες, άχυρα κι ότι άλλο θέλεις.

Μόνο αν ήθελε κανείς να πάρει είδη προίκας, όπως τεντζερέδες, μεταξωτά, θα πήγαινε στην Προύσα για ακριβά πράγματα.

Άμα χρειαζόμασταν γιατρό πηγαίναμε στην Τρίγλια ή τον φέρναμε από κει με ζώο στο χωριό. Και το ταχυδρομείο μας στην Τρίγλια έβγαινε κι από κεί με μιαν ευκαιρία ερχόταν στο χωριό, είτε γράμμα ήταν είτε εφημερίδα. Ο παπα Γιώργης χωρίς εφημερίδα δεν έμενε.

Ξύλα και κάρβουνα μόνοι μας κάναμε, αλλά ξυλεία καλή για τα σπίτια από τον Όλυμπο φέρναμε, είχε εκεί κορδέλες. Οι χτίστες ήταν κι από το χωριό μέσα, φέρναν κι απ' όξω.

Συμπεθεριά είχαμε με το Ντερέκιοϊ, το Ντάνσαρι, τα Κουβούκλια, το Αναχώρι, το Μπας κιοϊ. Και στα πανηγύρια πηγαίναμε και στο δικό μας πανηγύρι έρχονταν, κι όχι μια μέρα, τρεις μέρες γινόταν πανηγύρι. Κι όταν ήταν να φύγουν το «ώρα καλή' ήταν με τα όργανα και τα τραγούδια.

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
Κεφάλαιο Α' Η ζωή του ανθρώπου
Κεφάλαιο Β' Θρησκευτική Ζωή και λαϊκή λατρεία
Κεφάλαιο Γ' Σχολεία
Κεφάλαιο Δ' Λαϊκή Επιστήμη
Κεφάλαιο Ε' Λαϊκή Τέχνη
Κεφάλαιο ΣΤ' Οικονομία
Κεφάλαιο Ζ' Αυτοδιοίκηση
Κεφάλαιο Η' Λαϊκό Δίκαιο
Κεφάλαιο Θ' Σχέσεις Ελλήνων και Τούρκων
Κεφάλαιο Ι' Φυλές

Κεφαλ Ζ' ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ
ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ (σ. 41)

Οι κοινοτικές αρχές μας ήταν ο μουχτάρης και 5-6 αζάδες που είχε. Εκλογές δεν γίνονταν για το μουχτάρη. Μαζευόντουσαν εκεί καμπόσοι, φώναζαν «Αυτόν θέλουμε», έμπαινε «Άντε δώσε τη σφραγίδα» λέγαν στον άλλο. Τα παιδιά του φωνάζανε: «Μη γίνεσαι μπαμπά μουχτάρης» γιατί μόνο μπελάδες είχε, δεν είχε μέλι να γλύψει τα δάχτυλά του.

Αυτοί φρόντιζαν να φτιάξουν κανένα νερό, κανένα δρόμο. Τους φόρους ερχόταν ταχοιλντάρης και τους μάζευε.

Ο μουχτάρης μάζευε μόνο από τους κατοίκους μασράφ παρασί (χρήματα για έξοδα), κι ύστερα έβγαζε σε μειοδοτικό διαγωνισμό τη φιλοξενία των ξένων, που θάρχονταν στο χωριό  όλο το χρόνο, δηλαδή το φαί τους, κυρίως, γιατί υπήρχε μουσαφίρ οντασί στο σχολείο. Όποιος δέχονταν με τα λιγότερα, κατακυρωνόταν σ' αυτόν η φιλοξενία, και είτε 5 έρχονταν όλο το χρόνο είτε 10 αυτός θα τους τάϊζε. Συνήθως έρχονταν είτε χωροφυλάκοι, είτε ο ταχοιλντάρης, αλλά και κανένας ξένος από μακρυά μπορούσε να πέσει.

Χώρια ήταν η εκκλησιαστική επιτροπή που φρόντιζε για την εκκλησία και να πληρώνει το δάσκαλο. Οι επίτροποι κόβαν και δικό τους νόμισμα, πεντάρες και δεκάρες, που περνούσαν μέσα στην εκκλησία και το σχολείο.

ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑ (σ. 43)

Το 1914 μας κυνηγήσαν και μας κάναν γιάγμα (τους λεηλατήσαν) οι Τούρκοι από τα γειτονικά χωριά κι απ' άλλα πιο μακρινά.

Ήταν 5? χωροφύλακες στο χωρίο μας. Έλεγαν στον αγροφύλακα-αυτό ήταν ειδοποιητήριο-να πέι να ζητήσει από το Χαντουρλί ένα λουρί για το άλογο του Τσαούση. Ήταν συνεννοημένοι κι αυτοί να κλείσουν τα μάτια για να μας γυμνώσουν καλά.

Αυτός ο αγροφύλακας έπιασε κι έστειλε ένα τσομπάνο. Ο τσομπάνο πήγε στον πρόεδρο του Χαντσερλέ και του είπε για το λουρί. Εκείνος ξηρούρηζε? εκείνη την ώρα, ήταν καλός άνθρωπος, λέει: Αυτό είναι ειδοποιητήριο. Άντε, πήγαινε απ' άλλο δρόμο γιατί θα σε σκοτώσουν στο δρόμο. Είχαν κιόλας ξεσηκωθεί κι έρχονταν. Πράγματι, όταν πήγαινε ο τσομπάνος είχε δει να έρχονται οι Τούρκοι αλλά δεν υποψιάστηκε.
Όταν ακούστηκε στο χωριό ότι οι Χαντσερζήδες έρχονται, οι τζανταρμάδες έκαναν τάχα πως θα μας προστατέψουν: «Βρε, να μας δείξετε το δρόμο να τους σταματήσουμε». Αυτοί θέλαν να κερδίσουν καιρό για να μας μπλοκάρουν και να μας περάσουν από την πόρτα, να μας γδύσουν, αν είχαμε και κανένα παρά. Αλλά δεν μας πρόφταξαν.

Εμείς όταν είδαμε τους Τούρκους να έρχονται πήραμε δρόμο και φύγαμε για την Τρίγλια. Την ίδια τύχη με μας είχαν και το Ντερέκιοϊ, το Ντανσάρι, η Τσάμλιτζα, το Τσεσνεϊρι, το Αναχώρι, το όλο κάπου 10-12 χωριά. Μόνο τα Κουβούκλια ους βάστηξαν και μείναν στον τόπο τους, παληκάρια ήταν αυτοί.

Ύστερα από 15 μέρες ο Βαλής έφερε τζανταρμάδες και μας είπε να πάμε στα χωριά μας.

Όταν γυρίσαμε δεν βρήκαμε τίποτε, ακόμα και τα πατώματα τα είχαν πάρει. Αρχίσαμε από ξαναρχής, με το Α και το Β. Είχαμε και το φόβο πάλι.

Δεν μπορούσαμε στην αρχή να βγούμε παρα έξω.

Ύστερα, μια μέρα που πήγαινα στα Κουβούκλια, είδα στο δρόμο κάτι Τούρκους με τα κάρα. Με φωνάζουν και μου λένε: «Έλα βρε παιδί μου, να σου δώσουμε τεντζερέδια μεντζερέδια απ' τα δικά σας».

Τους λέω: «Τι να μου δώσετε τώρα! Έπρεπε να μην τα πάρετε. Μπορεί να μου δώσετε άλλου χωριανού και να πιαστούμε».

Είχε και καλούς απ' αυτούς, αλλά η έχθρα πιάστηκε μια φορά.

Ύστερα παίρναν τον κόσμο στρατιώτες και τελευταία το '22 με την οπισθοχώρηση φύγαμε πια οριστικά.

ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ (σ. 48)

Οι περισσότεροι πρόσφυγες από το χωριό μας είναι εγκατεστημένοι στο χωριό Πολύκαρπο της Καρατζόβας (σ.σ. επαρχία Αλμωπίας) κι άλλοι στο συνοικισμό Χρυσή, πάλι της Καρατζόβας.

Και στη Δωροθέα Αρδαίας υπάρχουν 2 οικογένειες και στις Σέρρες καμιά δεκαριά.

Οι υπόλοιποι, κάπου 60 οικογένειες, είμαστε εδώ, στη Νέα Τρίγλια.