ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ: Ελληνίδες & οι κίονες της Μονής Βαθέως Ρύακος,"Έλληνος πατουμνιά"

[Στάθης Δημητρακός]

      ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ- ΘΡΥΛΟΙ

«Παραδόσεις ή θρύλοι λέγονται οι φανταστικές διηγήσεις που πλάθει ο λαός, με βάση τις δοξασίες του για ορισμένους τόπους και όντα, και που τις πιστεύει για αληθινές . (Η λέξη «παράδοση» δεν έχει εδώ την έννοια του κληρονομημένου έθιμου, της κληρονομηνένης ιστορίας ή ερμηνείας ενός φαινομένου).
Η παράδοση- θρύλος διαφέρει από το παραμύθι στο ότι είναι δεμένη με τον τόπο ή τα όντα που τη θυμίζουν και αναπλάσσεται σαν αυτοτελές επεισόδιο. Ο αφηγητής είναι ελεύθερος στη διατύπωση, αλλά δεσμευμένος από τη δοξασία και την κληρονομημένη αιτιότητα των γεγονότων[...] Οι παραδόσεις – θρύλοι του κάθε τόπου πηγάζουν από την ιστορία, τη γεωγραφία , το κλίμα και τις δεισιδαιμονίες του».
Δημητρίου Λουκάτου, Εισαγωγή στην Ελληνική Λαογραφία, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1977, σελ.151-152.
   
ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ-  ΘΡΥΛΟΙ  ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΡΙΓΛΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΠΟΝΤΙΔΑΣ

Στην Παλιά Τρίλια υπήρχαν  παραδόσεις-θρύλοι, τις οποίες ας προσπαθήσουμε να συλλέξουμε και να περιγράψουμε.

   Παραδόσεις – θρύλοι  για Ελληνίδες με υπερφυσικές δυνάμεις και γιγαντόμορφους  Έλληνες , που ζούσαν τον παλιό καιρό.  Τέτοιες παραδόσεις περιγράφονται:
1.   Ελληνίδες και οι κίονες της Μονής Βαθέως Ρύακος
2.  «Έλληνος πατουμνιά»=Η πατημασιά του Έλληνα.
Από το βιβλίο του μεγάλου Τριγλιανού φιλόλογου και ιστορικού  Τρύφωνος  Ε. Ευαγγελίδη «Βρύλλειον Τρίγλεια» σελ. 107-108,  μεταφέρουμε το παρακάτω κείμενο:   
«Περί των κιόνων της Μονής του Χριστού Σωτήρος του Βαθέως Ρύακος (δυο κιόνων μονολίθων ύψους 3,11 μ. και περιφέρειας 1,29 μ. μετά κιονοκράνων) λέγει ο λαός ότι μετέφεραν αυτούς Ελληνίδες επι κεφαλής και εν ταις  χερσίν ηλακόντην  (1)κρατούσαι και νήθουσαι (2).
Περί δε των Ελλήνων, αφορμήν λαβών εκ του ίχνους ανθρωπίνου ποδός επί βράχου τινός κατά την εις πέριξ χωρία άγουσαν οδόν ευρισκομένου, έπλασαν την παράδοσιν ότι είνε του «Έλληνος πατουμνιά», προσθέτοντας ότι  Έλλην (άγνωστον το όνομα) πατήσας  επί του βράχου  (εφ' ου το ίχνος του ποδός) εγονάτισεν εις την Μονήν του Αγίου του Θεολόγου (Πελεκητής) απεχούσης 13 χιλόμετρα και έπιεν  ύδωρ εν τη νήσω Βεσβίκω (Καλωνύμω) εν Προποντίδι, εις απόστασιν 18 χιλιόμ. Η παράδοσις αυτή και αλλαχού απαντώσα διαγράφει τας διαστάσεις  του αρχαίου  Έλληνος, ον εφαντάζοντο ουχί ως κοινόν τινα βροτόν(3) αλλ' έχοντα  τα εν τη παραδόσει αναφερόμενα.  Μη και οι αρχαίοι  δεν είχον την παράδοσιν ότι: «Ταύρος υπερκύψας τον Ταϋγετον από του Ευρώτα έπιεν;»΄. Από της θέσεως ταύτης   «Μελισσόπετρας» καλουμένης άρχεται ορεινή χώρα μεταλλοφόρος , χρωμίου και βόρακος[...]».


Σημειώσεις - Σχόλια επί του κειμένου

(1)ηλακόντην= Προέρχεται από το αρχαίο  ηλακάτη= ρόκα.
(2) νήθουσαι= Προέρχεται από το αρχαίο ρήμα νήθω= γνέθω.
(3)βροτός= κοινός  θνητός.

Τέτοια «πράματα και θάματα» που γράφει ο Τρύφων Ε. Ευαγγελίδης  περιγράφονται στις «Παραδόσεις» του μεγάλου λαογράφου  Νικόλαου Γ. Πολίτη  στο κεφάλαιο με τίτλο : Έλληνες, Ανδρειωμένοι, Γίγαντες ( Ν. Γ.Πολίτης, Παραδόσεις , Κεφάλαιο 6 ,σελ. 43-56, Τόμος Α). 
Καταγράφεται η αντίληψη ότι οι παλιοί ( οι αρχαίοι Έλληνες) ήταν αντριωμένοι και γίγαντες  Οι παραδόσεις αυτές αφορούν τον νεότερο ελληνισμό από το Βυζάντιο και εντεύθεν.

Ο  αείμνηστος Τριγλιανός γιατρός Απόστολος Τσίτερ στο βιβλίο «Τρίγλια του Κιανού Κόλπου Προποντίδος» (σελ. 30-31) απαριθμεί τα τοπωνύμια της Τρίγλιας και μεταξύ άλλων αναφέρει:  «Η πατημασιά του Έλληνα».

Η  γλωσσολόγος Ελένη Παπαδοπούλου από τη Ν. Τρίγλια Χαλκιδικής στην μελέτη  της «Τα τοπωνύμια της Τρίγλιας Βιθυνίας» αναφέρει  το τοπωνύμιο «Πατουμιά του  Έλληνα» και γράφει μεταξύ άλλων:
« Για το τοπωνύμιο συγκεντρώθηκαν οι παρακάτω τύποι: Πατησιές του Έλληνα , Πατημασιά του Έλληνα,  Έλληνος Πατουμιά, βρέθηκε και ο τύπος  πατούνα, «το πέλμα»[..]. Παρόμοια τοπωνύμια, συναντούμε σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, όπου η μορφολογία του εδάφους (στη περίπτωση αυτή κάτι που μοιάζει με ίχνος ποδιού) , επιτρέπει να αναπτυχθούν θρύλοι, δοξασίες παραδόσεις που αποδίδουν συνήθως την προέλευση του ίχνους είτε σε κάποιο δράκο , ξωτικό ή σε κάποιο ήρωα που ο λαός δίνει υπερφυσικές διαστάσεις (π.χ Του Δράκου η Πατημασιά, Μέγα Αλεξάνδρου Πατημασιά, Στ' Αλεξανδράκη Πατ'σιά,  κ.α.). [...].  Τη λέξη πατημασιά την συναντούμε στον ελληνικό χώρο με τους τύπους: πατουμιά, πατημασιά, πάτημα, πατουμιά , παθιά, πατέ κ.α.».   

Επιμέλεια: Στάθης Δημητρακός

Πηγές:
1. Δ. Λουκάτου, Εισαγωγή στην Ελληνική Λαογραφία, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1977.
2.Τρύφων Ε. Ευαγγελίδης «Βρύλλειον Τρίγλεια», Αθήνα 1934.
3.Νικόλαου Γ. Πολίτη «Παραδόσεις», εκδόσεις Γράμματα,  Τόμος Α, 1994.
4.Απόστολος Τσίτερ «Τρίγλια του Κιανού κόλπου», Σύλλογος Απανταχού Τριγλιανών Θεσσαλονική 1979.
5.Ελένη Παπαδοπούλου, «Τα τοπωνύμια της Τρίγλιας  Βιθυνίας» , Αθήνα 1996. 
6. Ι. Σταματάκου, Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης, Εκδόσεις Φοινιξ, Αθήνα 1972. 
        .

[Ευγενία Μυτιληναίου]

Ας εικονογραφίσουμε λίγο τον μύθο, για να καταλάβουμε πόσο ακατόρθωτο ήταν να μεταφερθούν οι κολόνες για να κτιστεί το μοναστήρι.

Η Μονή της Αγίας Σωτήρας ή Βαθέως Ρύακος, όπως φαίνεται από το Νεκροταφείο (απέναντι από τη Μονή των Πατέρων). Τα άσπρα κτίρια που διακρίνονται είναι το παλιό ορνιθοτροφείο (!). Η βαθιά ρεματιά που είναι ακριβώς μπροστά του  κυλάει ένα όμορφο κελαρυστό ποταμάκι που είναι ο Βαθύς Ρύαξ. Όταν φτάσει στο χωρίο λέγετε Ντερές, δηλαδή "πέτρινο ποτάμι" γιατί, μέσα στο χωριό, ήταν κτιστό και μεγάλο κομμάτι του ήταν σκεπαστό με μεγάλους κορμούς κυπαρισσιών και τον χρησιμοποιηούσαν σαν δρόμο.