Αρχείο χειρόγραφων κειμένων του Σταύρου Μαργαρίτη

[Μάκης Αποστολάτος]

Ο λαϊκός λαογράφος Σταύρος Μαργαρίτης, πρόσφυγας από την Τρίγλια της Βιθυνίας και τσαγκάρης, με πολλές γνώσεις αγρότη, μετά την εγκατάστασή του στη Νέα Τρίγλια Χαλκιδικής, κατέγραψε τις αναμνήσεις του, κυρίως, στην περίοδο από τις αρχές της δεκαετίας '70 μέχρι το θάνατό του, αφενός από την πατρίδα του την Τρίγλια, αφετέρου από τη ζωή των προσφύγων στη Ν. Τρίγλια αλλά και γενικότερα θέματα της τοπικής αγροτικής ζωής και του Νομού Χαλκιδικής. Έστελνε τα κείμενά του, για δημοσίευση σε εφημερίδες είτε γενικού ενδιαφέροντος, όπως η Μακεδονία Θεσσαλονίκης, η Φωνή της Χαλκιδικής, τα Νέα και άλλα, είτε σε έντυπα ειδικού ενδιαφέροντος, όπως τα Τριγλιανά Νέα (έκδοση του Συλλόγου των Απανταχού Τριγλιανών, στην περίοδο από το 1975 έως το 2010), το Μελτέμι Αλλαγής της Ραφήνας (στην περίοδο 1977-1986) και σε άλλα.

Μετά το θάνατο του Στ. Μαργαρίτη (1995), ο Στάθης Δημητρακός, που διατηρούσε φιλική σχέση μαζί του, σταχυολόγησε κείμενά του, που είχαν δημοσιευθεί στα Τριγλιανά Νέα, και επιμελήθηκε την έκδοση του βιβλίου «Τριγλιανά Λαογραφικά», Θεσσαλονίκη 2002, του Συλλόγου των Απανταχού Τριγλιανών. Στο βιβλίο αυτό περιλαμβάνονται μερικά από το πλήθος κειμένων που έχει γράψει ο Στ. Μαργαρίτης και, συγκεκριμένα, 27 κείμενα που αφορούν στη ζωή στην Τρίγλια της Προποντίδας και 21 κείμενα που αφορούν στην εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Τρίγλια Χαλκιδικής και τη ζωή τους εκεί.

Εκτός από την έκδοση του βιβλίου, ο Στάθης Δημητρακός έγραψε πολλά άρθρα στο forum των Απανταχού Τριγλιανών www.triglianoi.gr, με μια από τις πηγές του να ήταν και κείμενα του Σταύρου Μαργαρίτη και επιμελήθηκε την ψηφιοποίηση 33 από αυτά. Μερικά από τα ψηφιοποιημένα κείμενα δεν είχαν τίτλο και πρόσθεσα τίτλο, με βάση το περιεχόμενό τους. Από τον Βασίλη Σακελλαρίδη παρέλαβα δύο αρχεία με ψηφιοποιημένα κείμενα του Στ. Μαργαρίτη, και στο ένα περιλαμβάνονται τα ίδια (33) κείμενα που παρέλαβα με usb stick από τον Στ. Δημητρακό, ενώ στο δεύτερο 5 διαφορετικά κείμενα. Από την αρχή του καλοκαιριού  2019, ο Στάθης Δημητρακός πρότεινε να ασχοληθώ με το θέμα της καταγραφής και ταξινόμησης των χειρόγραφων κειμένων, που είχε παραλάβει από τους οικείους του Στ. Μαργαρίτη, και αποδέχτηκα ευχαρίστως την πρόταση. Την Τετάρτη 28/8/2019 μου παρέδωσε στη Ραφήνα το υλικό αυτό, που αποτελείται από:

1) 14 πλαστικά Dossier (13 με θήκες και 1 με αυτιά και λάστιχα, χωρίς θήκες), με χειρόγραφα κείμενα σε σελίδες max Α4,
2) ένα πλαστικό Dossier, (15) με χειρόγραφα κείμενα, σε συραμμένα φύλλα, μεγέθους μεγαλύτερου από το Α4,
3) φωτοαντίγραφα χειρόγραφων κειμένων, σε σελίδες Α3, και
4) ένα USB stick με τα ψηφιοποιημένα 33 κείμενα.

Ξεκίνησα, αρχικά, με α) την αρίθμηση των 15 πλαστικών Dossiers, με τη σειρά που βρέθηκαν, και πρώτα εκείνων με θήκες (13) και τελευταία εκείνων (2) χωρίς θήκες, β) το ίσιωμα και την τακτοποίηση των σελίδων, είτε στα Dossier με θήκες, είτε χωρίς, αφού ήταν πάρα πολύ τσαλακωμένες και βαλμένες ανάποδα σε πολλά Dossier, και γ) την καταγραφή σε ενιαίο κείμενο του διαθέσιμου υλικού (Τριγλιανά Λαογραφικά, ψηφιοποιημένα κείμενα από Στ. Δημητρακό και Β. Σακελλαρίδη) και τη σύγκριση των κειμένων αυτών με τα αντίστοιχα που έχουν δημοσιευθεί στα Τριγλιανά Νέα και στο forum των Απανταχού Τριγλιανών www.triglianoi.gr . Σημαντικό και πολύ χρήσιμο βοήθημα στη συσχέτιση αυτή ήταν το Ευρετήριο όλων των κειμένων, που έχουν δημοσιευτεί σε όλα τα φύλλα των Τριγλιανών Νέων (εκτός του 102 που λείπει), και έχω συντάξει και αναρτήσει στο forum, για τη χρήση του από κάθε ενδιαφερόμενο, ερευνητή ή όχι.

Στη συνέχεια, κατέγραψα:
1) τα περιεχόμενα του βιβλίου «Τριγλιανά Λαογραφικά» και τα συσχέτισα με τα αντίστοιχα κείμενα που δημοσιεύτηκαν στα «Τριγλιανά Νέα»,
2) τα υπόλοιπα κείμενα του Στ. Μαργαρίτη που δημοσιεύτηκαν στα «Τριγλιανά Νέα», με τις αναδημοσιεύσεις τους, και στα «Ψηφιοποιημένα»,
3) α) τα 33 ψηφιοποιημένα κείμενα, προσθέτοντας τίτλους σε μερικά που δεν είχαν και β) τα 5 ψηφιοποιημένα κείμενα από τον Β. Σακελλαρίδη.

Η μεθοδολογία που ακολούθησα αφορούσε αφενός στην καταγραφή του  περιεχομένου κάθε Dossier, όπως βρέθηκαν τα κείμενα μέσα σ' αυτά, αφετέρου στη συσχέτιση κάθε κειμένου που εύρισκα σε κάθε Dossier, κατά τη διαδικασία καταγραφής, α) με τα δημοσιευμένα στα Τριγλιανά Νέα, στα Τριγλιανά-Λαογραφικά, στα Ψηφιοποιημένα και στο forum των Απανταχού Τριγλιανών, και β) να αναζητηθεί όμοιο σε προηγούμενο Dossier και, σε θετική περίπτωση, να μεταφερθεί στη θέση του αρχικού (με ταυτόχρονη ενημέρωση της θέσης από την οποία αφαιρέθηκε το κείμενο), ώστε να είναι συγκεντρωμένα όλα τα όμοια κείμενα σε μια θέση, με την εξαίρεση, βέβαια, των κειμένων που βρίσκονται στα συραμμένα φύλλα του Dossier 15.

Παράλληλα, ενημερώνονταν και οι κατάλογοι των Τριγλιανών Νέων, των Τριγλιανών Λαογραφικών και των Ψηφιοποιημένων, για τη θέση που βρίσκονται τα χειρόγραφα. Όπως γίνεται αντιληπτό, αυτή ήταν μια αρκετά επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία, αλλά αρκετά αποδοτική για τον τελικό στόχο, που είναι η ταξινόμηση όλου αυτού του υλικού σε γενικές κατηγορίες, όπως πχ Τρίγλια, Ν. Τρίγλια, Χαλκιδική, Αγροτικά, Προσωπικά, Επιστολές, Ευθυμογραφήματα, Γενικού Περιεχομένου, Διάφορα. Ο Βασίλης Σακελλαρίδης μου έδωσε τον σύνδεσμο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος (http://efimeris.nlg.gr/ns/main.html ), στην οποία έχουν ψηφιοποιηθεί τα φύλλα μερικών εφημερίδων, μεταξύ των οποίων και της ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, για το διάστημα 1911-1981. Με αναζήτηση στα φύλλα της εφημερίδας βρέθηκαν 20 αναφορές σε κείμενα του Στ. Μαργαρίτη, στο διάστημα 1963-1981, και ένα κείμενο για την Τρίγλια με τα αρχικά Χ.Λ. του συγγραφέα. Στη συνέχεια, βρήκα στο δήμο Πολυγύρου αναρτημένα τα φύλλα της εφημερίδας «Φωνή της Χαλκιδικής» και με λέξη κλειδί «Τρίγλια» προβλήθηκαν όλα τα φύλλα που περιλαμβάνουν άρθρα σχετικά με τη Ν. Τρίγλια, και μερικά απ' αυτά αφορούν σε κείμενα του Στ. Μαργαρίτη.  Δυστυχώς, δεν βρέθηκαν τα αρχεία της εφημερίδας «Μελτέμι Αλλαγής», και ενδεχομένως και άλλων, ώστε να επισημανθούν τα κείμενα του Στ. Μαργαρίτη που έχουν δημοσιευθεί σ' αυτές, αλλά γίνονται σχετικές προσπάθειες.

Στο Dossier 15 περιλαμβάνονται δύο τόμοι-βιβλία, με συραμμένα φύλλα μεγέθους μεγαλύτερου από το Α4, στα οποία ο Στ. Μαργαρίτης έχει γράψει κείμενα. Ο πρώτος τόμος περιλαμβάνει 61 συραμμένα φύλλα, εκ των οποίων στα πρώτα 20 φύλλα και την πρώτη σελίδα του 21ου έχουν καταγραφεί ονοματεπώνυμα πελατών του με τις εργασίες που πραγματοποίησε στα παπούτσια τους, σε μερικές από τις οποίες αναγράφονται ημερομηνίες του 1963 και του 1964. Σε τρία συνεχόμενα από τα φύλλα αυτά (30, 31 και 32) και στις δεύτερες σελίδες έχει καταγράψει τους τίτλους  92 κειμένων με σειρά ανάποδη από την κανονική, δηλαδή στη 2η σελίδα του φύλλου 30 περιλαμβάνονται τα αριθμημένα κείμενα 70-92, στη 2η σελίδα του φύλλου 31 τα αριθμημένα κείμενα 37-70 και στη 2η σελίδα του φύλλου 32 τα 1-36), που σημαίνει ότι συνέραψε τα φύλλα σε τόμο μετά τη συμπλήρωσή τους. Επιπλέον, έχει προσθέσει, μεταγενέστερα, με κόκκινη και μπλε μελάνη, τα έντυπα, στα οποία τα έστειλε για δημοσίευση, χωρίς να γνωρίζουμε, σήμερα, αν αυτά δημοσιεύτηκαν ή όχι και ποια. Αν και δεν γνωρίζουμε το χρόνο σύνταξης αυτών των καταλόγων, είναι σημαντικό ότι, ο ίδιος κατέγραψε τα μέχρι τότε 92 κείμενα που είχε γράψει, και ίσως, με τη σειρά που τα είχε γράψει. Ο δεύτερος τόμος-βιβλίο έχει χαρτονένια εξώφυλλα και περιλαμβάνει 40 φύλλα με κείμενα του Στ. Μαργαρίτη.

Με βάση την ποιότητα του χαρτιού, αλλά και την αρχική χρήση του πρώτου τόμου (χωρίς εξώφυλλο), για την καταγραφή των ονοματεπωνύμων των πελατών του ως υποδηματοποιού, υποθέτω ότι, ο Στ. Μαργαρίτης έγραψε τα κείμενά του πρώτα σ' αυτούς τους δύο τόμους-βιβλία, στην περίοδο των αρχών του '70, και, στη συνέχεια, τα αντέγραψε σε άλλες σελίδες τετραδίων ή και χάρτινων περιτυλιγμάτων ακόμη, προκειμένου να στέλνει τα αντίγραφα στα έντυπα με τα οποία συνεργαζόταν, για τη δημοσίευσή τους. Από την καταγραφή όλων των κειμένων του Στ. Μαργαρίτη προκύπτει ότι, για την Τρίγλια έγραψε 90 κείμενα.

Όλο αυτό το υλικό θεωρείται πολύτιμο και πρέπει να αξιοποιηθεί κατάλληλα, παρά το γεγονός ότι κάποιες ενότητες αφορούν σε θέματα της εποχής του, αλλά εξακολουθούν να αποτελούν ιστορικά στοιχεία.

Σημειώνεται ότι, από τον Οκτώβριο 2019, ο Αλέκος Κοκκαλάς επιμελείται τη μεταφορά κειμένων, με την προσθήκη φωτογραφιών, στην ιστοσελίδα Χαλκιδική Πολιτική (www.xalkidikipolitiki.gr ), αφενός του Στ. Μαργαρίτη, αφετέρου άλλων συγγραφέων, τα οποία έχουν δημοσιευθεί, κυρίως, στα Τριγλιανά Νέα.

Μάιος 2020

[Θεοδοσία Μυρωδή]

Γεράσιμε,

ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΜΕΛΗΜΕΝΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΟΥ

Θεοδοσία Μυρωδή