Παναγία Γλυκοφιλούσα με την επωνυμία "η Επίσκεψη"

[Ευγενία Μυτιληναίου]

Το Σάββατο, 8-4-23, με τον Σύλλογο Τριγλιανών Ραφήνας, επισκεφτήκαμε το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο στην Αθήνα. Στην πραγματικότητα όμως, πήγαμε για προσκύνημα στην Μοναδική Παναγιά της Τρίγλιας, την Παναγία Γλυκοφιλούσα με την επωνυμία «η Επίσκεψη». Όπως δε μας πληροφορεί η επεξηγηματική πινακίδα του μουσείου, που υπάρχει δίπλα στην εικόνα «Πρόκειται για πολύ σπάνιο και ιδιαίτερα πολύτιμο έργο, άριστον δείγμα Παλαιολογείου τέχνης. Οι ψηφιδωτές εικόνες ανήκαν στα πιο πολυτελή αντικείμενα της βυζαντινής τέχνης. Διασώθηκε από τον Φίλιππο Καβουνίδη, εφοπλιστή, ο οποίος τη μετέφερε με δικό του πλοίο και την παρέδωσε στην Επιτροπή κειμηλίων Μικράς Ασίας στις 9/1/ 1925. Λόγω της μεγάλης αρχαιολογικής της αξίας η εικόνα παρέμεινε στο Μουσείο, όπου και εκτίθεται.»

Παναγία Γλυκοφιλούσα με την επωνυμία "η Επίσκεψη"

Η εικόνα, όταν ήρθε από την Τρίγλια, σε τίποτα δεν θύμιζε την εικόνα που βλέπουμε σήμερα. Ο Τρύφων Ευαγγελίδης στο βιβλίο του Βρύλλειον-Τρίγλεια (1934), σελ. 59 αναφέρει την αναφορά του τεχνοκρίτη Στέφανου Ξενόπουλου ο οποίος περιγράφει την κατάσταση της εικόνας, όπως την παρέλαβε το 1925. «Η εικών παρά την παραμορφωμένη όψιν της από χρώματα, κηλίδας και κομμιωδών υλών, αποπνέει όλην την Βυζαντινήν μυστικοπάθειαν και εσωτερικότητα, πράγματα τα οποία αποτελούν το κυριότερος γόητρον της τέχνης ταύτης... Τα πρόσωπα είναι παραμορφωμένα δι ελαιοχρωματισμών μέχρι του σημείου να παραλλαχθή η φυσιογνωμία ιδίως της παρθένου κατά το στόμα και τους οφθαλμούς.»

Η Αγία Επίσκεψη, λεπτομέρια της καταστροφής

Όπως υποστηρίζει η τεχνοτροπία της εικόνας υποδηλώνει ότι δεν κατασκευάστηκε για να είναι φορητή, αλλά μάλλον για να βρίσκεται κάπου ψηλά. Φορητή είναι τώρα και η κατάσταση του ξύλινου πίνακα «εφ' ου είναι προσκεκολλημένη» δηλώνει ότι τουλάχιστον για 4 αιώνες λατρεύεται σαν φορητή εικόνα και για τον λόγο αυτό έχει υποστεί πολλές βλάβες και επιδιορθώσεις. Οι ρωγμές που δημιουργήθηκαν στις σανίδες του υποβάθρου κατέστρεψαν την εικόνα και χάθηκαν οι ψηφίδες του μωσαϊκού. Η μια ρωγμή ειδικά διέρχεται από τα πρόσωπα του Χριστού και της Παναγίας, καταστρέφοντας το στόμα και το μάτι. Για να την επιδιορθώσουν, γέμισαν την ρωγμή με κερί και με λαδομπογιά χρωμάτισαν τα μάτια και το στόμα. Γενικά τα πρόσωπα ελαιοχρωματίστηκαν από τη στιγμή που η επιτοίχιος ψηφιδωτή εικόνα έγινε φορητή.

Η Αγία Επίσκεψη, λεπτομέρια της καταστροφής

Αναφορές:
1.   Τρύφων Ευαγγελίδης, Βρύλλειον-Τρίγλεια (1934), σελ. 59
https://books.triglianoi.gr/%ce%b2%cf%81%cf%8d%ce%bb%ce%bb%ce%b5%ce%b9%ce%bf%ce%bd-%cf%84%cf%81%ce%af%ce%b3%ce%bb%ce%b5%ce%b9%ce%b1/

2.   Στέφανος Ξενόπουλος, Ψηφιδωτή εικών η «Ἑπίσκεψις» εν τω Βυζαντινώ Μουσείω Αθηνών. Δελτίον XAE 2 (1925), Τεύχη α΄-β΄, Περίοδος Β
https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/deltion/article/view/4849/4623

3.   Στάθης Δημητρακός Η Αγία Επίσκεψη από την Τρίγλια της Προποντίδας στο Βυζαντινό & Χριστιανικό  Μουσείο της Αθήνας. (https://triglianoi.gr/index.php?topic=195.0)