"Στο φόρουμ μας, αναρτούμε ενημερωτικά θέματα, σχετικά με την ιστορία των Τριγλιανών προγόνων μας, για την ενημέρωση σας,
αφήνοντας ταυτόχρονα μία παρακαταθήκη πληροφοριών, για τις επόμενες γενιές."

Το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών και το Αρχείο Προφορικής Παράδοσης

Ξεκίνησε από Μάκης Αποστολάτος, 14 Ιουνίου 2021, 11:14:09 ΠΜ

« προηγούμενο - επόμενο »

0 Μέλη και 1 Επισκέπτης διαβάζουν αυτό το θέμα.

Μάκης Αποστολάτος

Μάκης Αποστολάτος

Το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών και το Αρχείο Προφορικής Παράδοσης

Η Μέλπω Λογοθέτη γεννήθηκε στην Ξάνθη το 1889 και μεγάλωσε στην Κωνσταντινούπολη. Προσανατολισμένη στη μουσικολογία αλλά και πιανίστρια η ίδια μετέβη στη Σορβόννη όπου παρακολούθησε τα μαθήματα νέων ελληνικών. Εκεί γνώρισε τον μελλοντικό της σύζυγο Οκτάβιο Μερλιά (Octave Merlier) με τον οποίο παντρεύτηκε το 1923. Το 1925 ήρθαν μαζί στην Ελλάδα για να διαγράψουν μια σημαντική πορεία η Μέλπω ως ερευνήτρια λαογράφος και ο Οκτάβιος ως ιδρυτής και διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου.

Ο Οκτάβιος και η Μέλπω Μερλιέ ίδρυσαν το 1930 το Μουσικό Λαογραφικό Αρχείο, το οποίο μετεξελίχθηκε στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών-Ίδρυμα Μέλπως και Οκτάβιου Μερλιέ. Το υλικό που έχει συγκεντρωθεί στο Ίδρυμα είναι πλούσιο και περιλαμβάνει τίτλους βιβλίων και περιοδικών εντύπων, ελληνικών και ξένων, παλαιά σπάνια βιβλία που καλύπτουν θεματικά ολόκληρο τον γεωγραφικό χώρο της Μικράς Ασίας, εκδόσεις στην καραμανλίδικη γραφή και ειδικές συλλογές βιβλίων. Επίσης διαθέτει περιοδικές εκδόσεις, που τυπώθηκαν πριν το 1922, είτε εντός της Οθωμανικής αυτοκρατορίας είτε στον ευρύτερο ελληνικό χώρο και αποτελεί τη μοναδική στην Ελλάδα βιβλιοθήκη εξειδικευμένη στις μικρασιατικές σπουδές.

Το επιστημονικό ενδιαφέρον του ιδρύματος στράφηκε εξαρχής στους εκπατρισμένους. Επί σειρά ετών (1930-1975) έγινε επί τόπου έρευνα στους συνοικισμούς εντός και εκτός του λεκανοπεδίου της Αττικής. Καταγράφηκε η προφορική ιστορία 5.000 προσφύγων από όλες τις περιοχές της Μικράς Ασίας, ερευνήθηκαν 1.375 οικιστικές μονάδες και εργάστηκαν για το σκοπό αυτό πάνω από εκατό ερευνητές. Οι μαρτυρίες συγκροτούν το Αρχείο Προφορικής Παράδοσης, αρχείο που αριθμεί 300.000 χειρόγραφες σελίδες. Για το έργο αυτό οι ιδρυτές είχαν σχεδιάσει και εφοδιάσει τους ερευνητές-συνεργάτες με κατάλληλα ερωτηματολόγια και οδηγίες, σε έντυπη μορφή, για τις συνεντεύξεις τους με τους πληροφορητές.

Με βάση αυτά τα ερωτηματολόγια και σχετικές οδηγίες, το πλούσιο πληροφοριακό υλικό που συγκεντρώθηκε και ονομάζεται "Αρχείο Προφορικής Παράδοσης", αναφέρεται στην ειρηνική – την προ της καταστροφής – περίοδο και περιγράφει ολόκληρο τον κύκλο ζωής των μικρασιατικών πληθυσμών στη γενέτειρα κάθε πληροφορητή. Έχει ταξινομηθεί κατά γεωγραφική περιοχή (Αιολίδα, Ιωνία, Καρία, Λυκία, Παμφυλία, Κιλικία, Πισιδία, Φρυγία, Γαλατία, Λυκαονία, Καππαδοκία, Παφλαγονία, Πόντος, Βιθυνία, Λυδία, Μυσία, Ανατολική Θράκη, Χώρες Τίγρη και Ευφράτη Ποταμού και Καύκασος).

Το ταξινομικό σχήμα του Αρχείου παρέχει την ευχέρεια να εξεταστούν οι μικρασιατικοί οικισμοί, στο πλαίσιο ευρύτερων γεωγραφικών και κοινωνικών ενοτήτων, στις οποίες είναι ενταγμένοι. Η Μικρά Ασία έχει χωριστεί σε 20 επαρχίες και 120 περίπου περιφέρειες. Παρότι η οριοθέτηση βασίστηκε σε εμπειρικά κριτήρια της δεκαετίας του 1930, κρίθηκε σκόπιμο να συσχετιστούν με τη ρωμαϊκή διαίρεση της Μικράς Ασίας και να χρησιμοποιηθεί η αρχαία ελληνική ονοματολογία. Η διερεύνηση κάθε οικισμού, λαογραφική στη βασική σύλληψή της, είναι πολύπλευρη και λεπτομερής, ενώ τα στοιχεία που συλλέχθηκαν καλύπτουν ευρύτατο θεματικό πεδίο. Εξετάζονται μεταξύ άλλων: γλώσσα, γεωγραφία, οικονομία, κοινωνική και θρησκευτική ζωή, εκπαίδευση, τοπική ιστορία και εγκατάσταση των προσφύγων στην Ελλάδα.

Όλο το χειρόγραφο υλικό του Αρχείου Προφορικής Παράδοσης έχει ψηφιοποιηθεί, με τη μέθοδο της σάρωσης (σκανάρισμα) των χειρόγραφων δελτίων των συνεργατών του ΚΜΣ, αλλά μικρό τμήμα του έχει αναρτηθεί στο διαδίκτυο και είναι διαθέσιμο στους ερευνητές στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://archives.search.kms.org.gr/ . Το αναρτημένο υλικό είναι σε μορφή pdf, αλλά δεν έχει τη δυνατότητα ψηφιακής επεξεργασίας, δηλαδή της αναζήτησης λέξεων, αντιγραφής τμημάτων κλπ). Εάν ο ερευνητής θέλει αυτή τη δυνατότητα, πρέπει να το μεταφέρει με αντιγραφή (πληκτρολόγηση) σε ψηφιακό αρχείο (σε μορφή doc). Για το μη αναρτημένο υλικό, ο ερευνητής πρέπει να επισκεφθεί το ΚΜΣ (Κυδαθηναίων 11, Αθήνα-Πλάκα) και να διαβάσει τις σελίδες του οικισμού που τον ενδιαφέρει, σε μια από τις οθόνες της βιβλιοθήκης. Η επίσκεψη στη βιβλιοθήκη γίνεται ορισμένες ημέρες της εβδομάδας και ώρες, μετά από ραντεβού. Εάν ο ερευνητής θέλει να μελετήσει το πολυσέλιδο υλικό ενός ή και περισσότερων οικισμών, πρέπει να φωτογραφήσει τις σελίδες από την οθόνη, γιατί δεν είναι δυνατή, πρακτικά, η μεταφορά του υλικού σε εξωτερική μονάδα (USB, αφαιρούμενος δίσκος κλπ). Και, εάν θέλει να έχει τη δυνατότητα της ψηφιακής επεξεργασίας, πρέπει να ακολουθήσει την προαναφερθείσα διαδικασία, δηλαδή να μεταφέρει με αντιγραφή στο υλικό σε ψηφιακό αρχείο.

Αναζητώντας οικισμούς στην παραπάνω διεύθυνση, με λέξεις-κλειδιά την επαρχία Βιθυνίας και την Περιφέρεια Προύσας, διαπιστώνουμε ότι έχουν καταχωρηθεί στο αρχείο οι οικισμοί: Emir Ali (Καλόλιμνος), Subasi Agib (Απελαδάτοι), Αγία Κυριακή, Αϊνασι, Ακτσεμπουνάρ, Ανωχώρι, Απελαδάτοι, Απολλωνιάδα, Αρβανιτοχώρι, Βελετλέρ, Βουλγαράτοι, Βρύλλειον, Γιαϊλατζίκ, Γιαλιτσιφλίκ, Γούλιος, Γουρλάτοι, Ελεγμούς, Ίκιζτζε (Σαγινάτοι), Καλόλιμνος, Καρααγατσκεμπίρ, Καρακότζα (Κίντια), Κελεσέν, Κεμερέν (Αγία Κυριακή), Κίντια, Κουβούκλια, Κουρσουνλού, Κωνσταντινάτοι, Λένα, Λιγουμούς, Μισόπολη, Μουδανιά, Μπάσκιοϊ (Baskoy), Νεοχώρι, Νιχωράκι, Ντάνσαρι, Ντεμίρντεσι, Ντερέκιοϊ, Πελαδάρι, Πλατιάνος, Προύσα, Σαγινάτοι, Σιγή, Σουρσουλούκ, Ταχταλί, Τεπετζίκ, Τρίγλια, Τσαταλαγίλ (Κωνσταντινάτοι), Χωρούδα (Βουλγαράτοι). Ο οικισμός Μιχαλίτσι δεν περιλαμβάνεται στην καταχώρηση αυτή αλλά αναφέρεται στην επαρχία Βιθυνίας στον κατάλογο των οικισμών του ΚΜΣ.

Από αυτούς τους 46 οικισμούς, ορισμένοι (7) αποτελούν συνοικισμούς οικισμών, όπως ο Emir Ali του οικισμού Καλόλιμνος, ο Subasi Agib του Απελαδάτοι, ο Ίκιζτζε του Σαγινλατοι, ο Καρακότζα του Κίντια, ο Κεμερέν του Αγία Κυριακή, ο Τσαταλαγίλ του Κωνσταντινάτοι και ο Χωρούδα του Βουλγαράτοι. Για τους 4 οικισμούς Αϊνασι, Ανωχώρι, Λένα και Σουρσουλούκ δεν βρέθηκαν φάκελοι και μόνον για δέκα έχει αναρτηθεί το υλικό στο διαδίκτυο (Απολλωνιάδα, Βρύλλειον, Γούλιος, Καρααγατσκεμπίρ, Κουβούκλια, Μουδανιά, Προύσα, Σιγή, Τρίγλια και Μιχαλίτσι).

Η θέση των οικισμών αυτών φαίνεται στο χάρτη του Γιάννη Κοκκινίδη, με τις ελληνικές ονομασίες τους, που δημοσιεύθηκε στα Τριγλιανά Νέα (Φύλλο 8/15.12.1976) και έχει αναρτηθεί στην Εικονοθήκη του forum από τον Στάθη Δημητρακό την 3/9/2012.


Στο χάρτη αυτό φαίνονται, από βορρά προς νότο, οι θέσεις των οικισμών: Τρίγλια, Συγή, Αρβανιτοχώρι, Μουδανιά, Νεοχώρι, Ελιγμοί, Γιαλί τσιφλίκ, Βελετλέρ, Ντερέκιοϊ, Μυσόπολη Παλαδάρι, Δεμίρδεσι, Απλάδατος, Κήδια, Αγία Κυριακή, Ντάνσερι (Αγ. Θεόδωροι), Κουβούκλια, Πλατιάνος, Μιχαλίτσι, Γούλιος, Κωνσταντινάτοι, Απολλωνιάδα, Χωρούδα, Μπάσκιοϊ, Ταχταλί, Γιαϊλατζίκ, Τεπετζίκι, Προύσα, Σουσουρλούκ, Αχτσε-Μπουνάρ.

Όπως αναφέρθηκε ήδη, το ψηφιοποιημένο αυτό υλικό, όμως, δεν έχει τις δυνατότητες επεξεργασίας, δηλαδή της αντιγραφής τμήματος ή όλου, της αναζήτησης λέξεων κλπ, και δεν είναι δυνατή η μετατροπή του σε επεξεργάσιμο με τις σύγχρονες μεθόδους και εφαρμογές. Ο μόνος τρόπος αξιοποίησης αυτού του υλικού είναι η αντιγραφή του σε σύγχρονα ψηφιακά αρχεία (πχ σε μορφή doc).

Πριν από μερικά χρόνια αποφάσισα να προχωρήσω σ' αυτή τη διαδικασία για το υλικό της αγαπημένης μας Τρίγλιας και στη συνέχεια για τα Μουδανιά, τη Σιγή και το Μιχαλίτσι. Σε επίσκεψή μου στο ΚΜΣ (4/6/2021), μετά την άρση των περιοριστικών μέτρων λόγω Covid-19, φωτογράφισα το υλικό 6 ακόμη οικισμών της επαρχίας Βιθυνίας (Βελετλέρ, Γιαλιτσιφλίκ, Γιαϊλατζίκ, Μισόπολη, Νεοχώρι και Ντερέκιοϊ), με στόχο την παραγωγή επεξεργάσιμου ψηφιακού υλικού.

Στόχος αυτής της νέας ενότητας του forum είναι να συγκεντρωθεί το ψηφιακό υλικό που προκύπτει από την επεξεργασία του Αρχείου της Προφορικής Παράδοσης του ΚΜΣ, ώστε να είναι δυνατή αφενός η πρόσβαση σε όλα τα μέλη του, αλλά και τους αναγνώστες, αφετέρου η δυνατότητα αναζήτησης λέξεων κλπ μέσα στο κείμενο και αντιγραφής τμήματος ή όλου από το υλικό κάθε οικισμού, για τους ερευνητές που ενδιαφέρονται να ασχοληθούν με την Τρίγλια Βιθυνίας και τους οικισμούς γύρω απ' αυτήν.

Θα ακολουθήσουν οι δημοσιεύσεις των οικισμών το υλικό των οποίων έχω επεξεργαστεί.